Náttúrufræðingurinn - 1948, Qupperneq 3

Bréf Pliníusar yngra um Vesúvíusgosið
79 e. Kr.
Pálmi Hannesson íslenzkaði
Vesúvíus er kunnasta eklfjall á jörðunni. Hann rís fyrir botni Napólíflóa, sunnan-
vert á víðlendu jarðeldasvæði. Umhverfis hann breiðast frjósöm héruð, sem verið hafa
fjölbyggð um óralangan aldur.
Allt fram yfir Krists burð getur engra gosa í Vesúvíusi, og virðist eldurinn i iðrum
lians hafa legið í dvala að minnsta kosti næstu 1000 árin þar á undan. Hitt er kunnugt,
að akrar og aldingarðar teygðust hátt upp eftir hlíðurn fjallsins, en við rætur þess var
fjölskipað þorpum og bæjum. Skál mikil var ofan í fjallið, vaxin eikiskógum. Byggð var
þar engin, en útlagar leituðu þar oft hælis, og kunnugt er, að þar safnaði Spartacus
saman þeirn herskörum þræla og skylmingamanna, er hann stefndi gegn Róm.
Sumarið 79 brá eldfjallið dvala sínum, og brauzt þar upp eitt hið ægilegasta eldgos,
sem sögur fara af, og olli það gífurlegu tjóni. Hraun rann ekki, en aurstraumar, aska
og vikur steyptust yfir borgir og býli og sökktu þeim svo gersamlega, að ekki sá urmul
eftir. Svo fór t. d. um borgirnar Herkúlanum og Pompejí.
Þegar þetta barst að höndum, lá rómversk flotadeikl í Napólíflóa og liafði bækistöð
í Misenum, sem er sunnanvert við flóann, utarlegá, nálægt 25 km frá Vesúvíusi. For-
ingi flotans var Gajus Plinius Secundus, merkur fræðimaður og rithöfundur, einkum
um náttúrufræði. Hjá honurn í Misenum dvaldist systir hans og sonur hennar, Gajus
Plinius Cæcilius Secundus, er hann hafði ættleitt. Plinius eldri fórst af völdum clds-
ins, eins og segir hér á eftir, en Plinius yngri reit síðar sagnaritaranum Tacitusi tvö
hréf um afdrif hans og ýnisa aðra atburði, er samfara urðu eldgosinu. Þessi bréf eru
liin fyrsta sannfræðilega skýrsla, sem rituð hefur verið um eldgos, og af flestum talin
upphaf vísindalegrar jarðeldafræði, enda mjög víða til þeirra vitnað í ritum, er fjalla
um Jrau fræði. Hef ég j>ví ráðizt í að snúa jreim á íslenzku, enda Jrótt eigi væri fýsilegt
að kljást við latínuna. Texti var tekinn eftir:
Dr. A. Kreuser: Ausgewáhltc Briefe des jungeren Plinius og Ch. Keene: Pliny Sc-
lections Illustrating Roman Life.
Kristinn Ármannsson, yfirkennari, hefur veitt mér mikilsverða aðstoð við þýðinguna
og lesið liandritið yfir. Kann ég honum miklar þakkir fyrir.
Þýð.
Þú biður mig að skrifa þér um fráfall frænda míns, svo að þú
g^tir skýrt eftirkomendunum réttar frá því. Ég kann þér þakkir
fyrir, því að mér er Ijóst, að dauði hans muni öðlast ódauðlega frægð,
4