Náttúrufræðingurinn - 1948, Blaðsíða 28

74
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
hafa aðrar þjóðir tekið upp það nafn á fyrirbærinu og lagað til á sína
tungu.
Fræg moffetta er Hundahellir (Grotta del Cane) í vegg gamals
eldgígs nálægt Napólí á Ítalíu. Þetta er heldur lítill hellir, tæpl. 10
m langur, mjór sem bæjargöng, en allhátt til lofts. Gólfinu hallar
inn. Nafn sitt kvað hann hafa fengið af því, að hundar, sem þar fóru
inn, duttu niður rænulausir og drápust, ef þeim var ekki lljótlega
bjargað út. En menn sakaði ekki. Ástæðan er sú, að kolsýra streymir
upp í hellinum og leggst í lag yfir gólfinu, en hundar eru lágvaxnir
og auk þess gjarnt að snuðra með trýnið niðri við jörð, er þeir koma
í ókunnan stað. Á mönnum er aftur á móti hærra til nefsins. En
áraskipti munu vera að útstreyminu í Hundalielli. Þegar ég kom þar,
haustið 1934, var ófært lengra en rétt í hellismunnann fyrir liita og
svækju, sem lagði út úr honum, og sízt af öllu var þar hundi inn
sigandi. En blys fékk ég í hönd, og á því slokknaði óðar, er því var
stungið inn í hellismunnann niðri við gólf. Um þessar mundir var
um 85° hiti innst í hellinum.
Umhverfis gamalt gígvatn, Laacher See, í héraðinu Eifel í Þýzka-
landi er fjöldi af moffettum. Kolsýran úr þeim kæfir stundum fugla
og mýs, og hættulegt þykir að baða sig í vatninu, þegar logn er. —
í svonefndum Dauðadal austur á Jövu finnast stundum ltræ af tígris-
dýrum, nashyrningum og fleiri dýrum, og einnig hafa fundizt þar
beinagrindur manna. Það er þjóðtrú meðal landsmanna, að eitrað
tré valdi þessum dauðsföllum, en í rauninni veldur þeim kolsýra,
sem streymir úr jörðu.
Uppruni kolsýrunnar
Ekki er að efa, að kolsýran, sem streymir úr jörðu bæði í Heklu-
hraunum og öðrum moffetnim víðs vegar um heim, kemur djúpt úr
jörðu og var þar áður uppleyst í bergkviku (magma) undir ærnum
þrýstingi. Útstreymi þetta á sér aðeins stað á svæðum, þar sem fleira
gefur í skyn, að tiltölulega grunnt sé á bergkviku, og auk þess hafa
efnagreiningar gosgufu sannað, að kolsýra (varlegar orðað: frum-
efni kolsýru) er eitt hinna rokgjörnu efna í flestri eða allri berg-
kviku.
Ætla mætti, að kynstur af kolsýru hafi komið upp í gufustrókun-
um úr Heklu í fyrra, meðan hún gaus með mestum ákafa, og einnig
í hinni heitu gufu, sem úr henni rauk og rýkur enn með friðsamlegri