Náttúrufræðingurinn - 1948, Blaðsíða 41

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
87
mýrarnar mikinn fróðleik að geyma. (Sjá þverskurðina. Þar sem
getið er um smákvisti, finnst einnig lyng.)
Hvervetna í mómýrunum finnast lög af eldfjallaösku. Ég hef
einungis athugað þau lög, sem voru sæmilega greinileg. En fleiri
smálög finnast, og víða er mikill hluti mósins mjög sandorpinn.
Þessi öskulög eru mikils verð fyrir rannsóknirnar. Fyrst og fremst
bera þau vitni um stórfelld eldgos. Með því að taka öskusýnishorn
víða um land, efnagreina þau og atliuga kornastærðina má án efa
verða margs vísari um magn og útbreiðslu öskufallanna. Einnig
getur slík rannsókn gefið bendingar um gosstöðvarnar. Margt getur
þó truflað öskuföllin, meðal annars vindstaðan og uppblástur.
í öðru lagi liafa öskuföllin haft sterk og skaðleg áhrif á gróðurinn,
og þau má nota við ákvörðun á hlutfallslegum aldri mólaganna.
Lítum við á þverskurðina frá Eyjafirði, þá sjáum við þrjú stór ösku-
lög, sem greinilega svara hvert til annars. Hið efsta er dökkt, rnyndað
af basaltösku og liggur 10—20 cm undir yfirborði. Á Hámundar-
stöðum er þetta lag tiltölulega ljóst, en reyndist engu að síður líka
úr basaltösku. Hin tvö eru ljósleit líparítaska og eru mun þykkri,
einkum hið efra. Á Hólum í Reykjadal finnast þessi lög einnig. Hin
ljósu eru þar þykkri en í Eyjaiirði, eldstöðvarnar líklega nær. En
ofan á efra Ijósa laginu er allþykkur mór.
Öskuföll þessi hafa stórskemmt gróðurinn. Sums staðar tekur t. d.
alveg fyrir birkileifarnar við neðra ljósa öskulagið. Og askan hefur
án efa alla tíð dregið mjög úr þroska skóganna. Öskulögin sýna, að
mólögin milli þeirra, þó að misþykk séu, eru öll mynduð á sama
tíma. Af því leiðir, að af jafnþykkum mólögum er ekki ætíð hægt að
ráða, að þau séu jafngömul. Myndunarskilyrðin eru svo ólík á
ýmsum stöðum. Þannig má nota öskulögin við ákvörðun á hlut-
fallslegum aldri mólaganna.
í Fljótshlíð og nágienni Reykjavíkur eru lögin mjög óregluleg
og sýnishornin ennþá of fá, til að nokkuð verulegt megi af þeim
ráða. Jarðlögin bera óbrigðul merki um nálægð eldfjallanna, einkum
í Fljótshlíð. Þar er mjög þykkur ösku- og leirblandinn jarðvegur
ofan á mónum. Og í leirnunt undir mólögunum eru einnig öskulög.