Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 7

Náttúrufrœðingurinn • 47 (1), 1977
Bls. 1—64 • Reykjavik, nóvember 1977
Sigurður Þórarinsson:
Gossprungukerfið
í Heimaeyj argosinu
Sú gossprunga, sem klauf Heimaey
þá minnisverðu aðfaranótt þriðjudags-
ins 23. janúar 1973, tók að opnast á
tímabilinu milli kl. 01:40, er snarpur
jarðskjálftakippur fannst í Eyjum, og
kl. 01:55, er elds varð fyrst vart, en
hann sást fyrst í um 0,4 km fjarlægð
og nokkru austar en í hásuður frá
Kirkjubæ. Fór lítið fyrir honum rétt
fyrst, „eins og þegar búið er að kveikja
í góðum bletti af sinu“, svo vitnað sé
í einn sjónarvotta, en hann jókst
næsta ört og gossprungan lengdist í
báða enda, fyrst að því er virtist, öllu
hraðara til suðurs en norðurs. Er
brunalið, sem ræst var vegna þess að
talið var að um eldsvoða væri að ræða,
sá fyrst til eldsprungunnar, var gisk-
að á að hún væri um 400 m löng.
Þetta mun hafa verið um 5 mínútum
eftir að fyrst varð vart elds. Og eins
og einn brunaliðsmanna sagði við
mig 7 klst. síðar: „Ég gat nú ekki gert
að því, að ég fór að hlæja, þegar ég
sá livað Jtað var, sent okkur var ætlað
að slökkva.“
Vart munu hafa liðið meir en 20
mínútur frá ])ví að elds varð fyrst
vart þar til nær samfelldur 1,5 knt
langur kvikustrókaveggur teygði sig
frá hjalla um 200 m NA af strönd-
inni við Lambaskorur til sævar aust-
ur af Kirkjubæ. Sprungan var ekki
Jnáðbein, en heildarstefnan sem næst
N20°A.
Er ég var yfir Heimaey kl. 04:38—
05:05 fyrsta gosmorguninn í flugvél
með Birni Pálssyni, ásamt Vilhjálmi
Knudsen og fleirum, var að lieita
mátti samfelldur eldur í gossprung-
unni og upp úr risu einir 50—60 að-
greindir kvikustrókar, flestir frá um
40 til um 130 m háir, stöku strókar
af og til allt að 150 m. Hraun rann
úr sprungunni til austurs, aðallega í
tveimur allbreiðum ám, sem féllu
fram af hömrum í tígulegum fossum
skammt suður af Urðum. Er ég flaug
aftur yfir sprunguna kl. 07:50, var
orðið meira um slettugos, sérstaklega
sunnan til á sprungunni. Gosið var
þá orðið áberandi mest á kafla, Jrar
nálægt, sem ])að hófst fyrst. Er ég
kom fyrst að norðurenda sprungunn-
ar kl. 08:20 var enn lítið sem ekkert
gos í framhaldi hennar út í sjóinn,
en þó sást í glóð eitthvað út frá
ströndinni og um kl. 10:40, er ég kom
1