Náttúrufræðingurinn - 1992, Blaðsíða 52

bara eitt hvítbú, þ.e.a.s. þær kýr sem
hafa aðeins einu sinni haft egglos og
eru því kelfdar frumbyrjur eða eins
kálfs mæður, sem hafa kelfst 1 til 1,5
árum áður. Þau fundu að mestu tíðni
frumbyrja var að finna hjá dýrum sem
voru 9-10 ára gömul, eða m.ö.o. að
algengasti kynþroskaaldur kúnna sé
um 8-10 ár. Þetta kemur vel heim og
saman við okkar niðurstöður, en eftir
7. til 8. aldursárið fer þeim kúm ört
fækkandi sem höfðu mjög lágt pró-
gesterón (=S0,1 nmól/1).
Við könnuðum hvort hlutfall
kelfdra kúa helst stöðugt yfir veiði-
tímabilið. 5. mynd sýnir að svo er
ekki og minnkar hundraðshluti (%)
kelfdra kúa úr tæpum 60% í byrjun
júní niður í 25% í byrjun ágústmánað-
ar. Ekki er nein einhlít skýring á þess-
ari hlutfallslegu fækkun kelfdra kúa
yfir sumarið, en mismunandi farhegð-
un (migratory behaviour) þungaðra
og óþungaðra kúa gæti t.d. skýrt
þetta. Lockyer og Jóhann Sigurjóns-
son (1991) hafa fundið að stórum
fóstrum fjölgar yfir veiðitímabilið en
meðalstórum og smáum fækkar. Þetta
bendir til að aðalfengitíma ljúki áður
en veiðar hefjast í byrjun sumars.
Með því að telja hvítbú og gulbú í
eggjastokkum kúnna má finna hversu
oft þær hafa orðið þungaðar á ævinni.
Lockyer og Jóhann Sigurjónsson
(1990 og 1991) hafa gert þetta og kom-
ist að þeirri niðurstöðu að kýrnar hafi
egglos á 1,3 ára fresti. Ef gert er ráð
fyrir að æxlunin (kelfingin) ein leiði til
merkjanlegs gulbús og hvítbús og að
meðalaldur kúa í hvalastofninum sé
svipaður og í þeim kúm sem veiðast,
vantar ekki annað en heildarfjölda
dýra í stofninum til að geta sagt fyrir
um hve margar nýjar langreyðar fæð-
ast í honum á ári hverju.
Um hvalastofna vantar frekari vitn-
eskju, t.d. hvernig hvalir ferðast og
halda saman í höfunum. Hver eru
tengsl langreyða þeirra sem til ísland-
sála leita við langreyðar annars staðar
í Norður-Atlantshafi? Þær erfða-
markarannsóknir sem gerðar hafa
verið benda til þess að langreyðar sem
veiðast við Island séu af einum stofni,
sem hafi undirskipulag hjarða (Anna
K. Daníelsdóttir o.fl. 1991, Alfreð
Árnason o.fl. 1991). Merkingar hvala
með senditækjum gætu varpað ljósi á
ferðir þeirra í höfunum yfir árið
(Watkins o.ll. 1984). Allar rannsóknir
í þessa átt gætu skýrt frekar ýmsar
þær niðurstöður sem hér er greint frá.
Það er Ijóst að mælingar á kyn-
hormónum í blóði langreyða er gagn-
legt tæki við athuganir á ástandi
þeirra sem lýtur að æxlun (repro-
duction), eins og t.d. hlutfalli þung-
aðra kúa eða kynþroska. Frekari úr-
vinnslu á niðurstöðum er þó þörf, t.d.
samanburðar á hormónastyrk í blóði
og líffræðilegum mælingum, svo sem á
stærð og ástandi kynkirtla, mjólkur-
kirtla o.fl. Er ráðgert að þessari vinnu
Ijúki innan tíðar, svo að fyllri mynd af
æxlunarástandi og kynhegðun lang-
reyða við ísland liggi fyrir sem fyrst.
ÞAKKIR
Við viljum þakka Hvali h/f fyrir styrki
til þessa verkefnis og sjómönnum á hval-
bátunum og starfsmönnum í hvalstöð
Hvals h/f fyrir töku og varðveislu sýna.
Starfsfólki á Hafrannsóknastofnuninni er
þökkuð margvísleg aðstoð.
HEIMILDIR
Alfreð Árnason, R. Spilliaert, Anna K.
Daníelsdóttir, Jóhann H. Sigurðsson,
Sif Jónsdóttir, Ástríður Pálsdóttir, E.J.
Duke, P. Joyce, V. Groves & J.
Trowsdale 1991. Review of protein and
DNA marker studies in relation to
stock identity of North Atlantic fin
whales (Balaenoptera physalus). Re-
130