Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 11

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 11
slóðum kjaftagelgnanna. í mögum þeirra tiltölulega fáu físka af lúsíferaætt sem greinst hafa með fæðu hefur mest borið á smokkfiskum og ýmsum tegundum djúp- sjávarfíska, auk smágerðra krabbadýra. Eins og gengur í náttúrunni snýst lifíð hjá kjaftagelgjunum bæði um það að éta og að forðast að vera étinn. Kjaftagelgj- urnar eru sjaldgæfar og lifa við þannig aðstæður að erfítt er að fínna þær. Á hinn bóginn eru kjaftagelgjurnar hægfara og því ættu rándýr ekki að þurfa að eyða miklu púðri í að eltast við þær. En þar með er ekki öll sagan sögð. Kjaftagelgjumar hafa sitthvað til að bera sem gerir þær ólystugar. Þannig er t.d. húð lúsífersins, sem er hreisturlaus eins og húð annarra kjaftagelgna, þakin beittum beinvörtum sem fiskurinn getur þrýst út og dregið inn (5. mynd). Beinvörtumar em margar, allt að 150 talsins á fullvöxnum físki, og þær standa allt að 1 cm út úr roðinu. Talið er að beinvörturnar komi einkum að notum sem vöm gegn kolkröbbum og smokkfískum, °g byggist það á því að sogskálamar á gripörmum lindýranna festast verr við fískinn vegna beinvartnanna. I fljótu bragði mætti búast við að kjaftagelgjur hefðu stór augu svo að þær sæju betur í nær simyrkvuðu umhverfí sínu, en svo er ekki. Kjaftagelgjumar hafa hlutfallslega lítil augu, en almennt gætir þeirrar tilhneigingar hjá fískum að augun eru því minni sem búsvæði físksins stend- ur dýpra. Þegar betur er að gáð þurfa aug- un heldur ekkert að vera stór. Eina birtan sem eitthvað kveður að í umhverfinu er lífljóminn og til að nema slíka birtu nægir lítið en næmt auga. í öllu falli hefúr nátt- úran búið svo um hnútana að augu kjaftagelgna em hlutfallslega lítil, eða um 2% af heildarlengd fískanna. Hjá þorsk- um, sem lifa tiltölulega ofarlega í sjónum, em augun jafnan um 4% af heildarlengd fískanna. Ef til vill hefúr orkuávinningur- inn af því að hafa lítil augu fremur en stór orðið sterkari í náttúrvalinu hjá kjafta- gelgjunum, en efnaskiptahraði og þar með orkuþörf er mjög mikil í augum rniðað við aðra vefí. 5. mynd. Beinvörtur á lúsífer. Ljósm. Guðmundur Ingólfsson. ■ VAN DAMÁLIÐ AÐ SÖKKVA EKKI Fiskar þurfa náttúrulega að glíma við þyngdaraflið eins og aðrar lífverur. Vanda- mál físka sem halda sig íjarri botni er tvíþætt; að sökkva hvorki né fljóta stjóm- laust. Málið snýst því um að viðhalda hlutlausu floti. Þeir fískar sem ferðast að einhverju marki upp og niður i vatns- bolnum, en það gera flestar tegundir, hafa loftfylltan sundmaga í þessum tilgangi. Til að viðhalda hlutleysi í floti þarf rúmmál sundmagans að haldast óbreytt. Þegar fiskur syndir niður á við er lofti dælt inn í sundmagann til að vega upp á móti minnk- un í rúmmáli vegna aukins vatnsþrýstings, þvíannars sykki fiskurinn hraðar en hann kærði sig um. Dæmið snýst við þegar fískurinn syndir upp. Loftskiptin eiga sér stað á milli sundmaga annars vegar og blóðrásar eða meltingargangs hins vegar. Kjaftagelgjumar hafa engan sundmaga og því hafa þróast með þeim aðrar lausnir sem koma í veg fyrir að þær sökkvi. Veigamest er létting í byggingu beina og vöðva, en beinefnið er mjög þétt í sér og eðlisþungt (u.þ.b. 2,0) miðað við sjóinn (u.þ.b. 1,0). í samræmi við þetta er beina- bygging kjaftagelgnanna rýr, t.d. vantar 173

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.