Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 18

3. mynd. Kunnugleg fjallasýn frá Reykjavík. Milli Þverfells og Kistufells í Esju er einn
samfelldur urðarbingur. Þetta hefur lengi verið talið fagurt dœtni um berghlaup en að
mati höfundar er þetta forn urðarjökull. Ljósm. Agúst Guðmundsson.
Þorvaldur Thoroddsen
Þegar Þorvaldur Thoroddsen (1855-1921)
hafði ferðast um ísland 1882-1898 lýsti
hann af kostgæfni því er fyrir augu bar
(Þorvaldur Thoroddsen 1958-1960).
Hnaut hann þá öðru hvoru um þá urðar-
bingi sem hér eru til umfjöllunar. Taldi
hann þá almennt vera jökulmenjar, þó
líklega með einhverjum undantekningum.
Berghlaupakenningin sett fram
Úti í hinum stóra heimi gerðist það árið
1909 að E. Howe birti merka ritsmíð, sem
víða er vitnað til, og fjallar hún um berg-
hlaup (landslides) í San Juan fjöllum í
Colorado í Bandaríkjunum. Óhjákvæmi-
legt er að fjalla hér nokkuð um þetta verk
vegna þeirra áhrifa sem það virðist hafa
haft hér á landi. Howe birti nákvæmar
lýsingar á útliti urðarbingja sem þar eru
útbreiddir og telur þá vera berghlaup
(Giardino og Vick 1987, bls. 271). Howe
segir m.a.: „They are strictly landslides
and owe their present form entirely to the
nature of their fall and to the character or
physical condition of the rocks involved in
the fall. There can be little doubt that the
detrius flowed down the valley sides or ba-
sin floors; not, however, at some such rate
as a glacier, but with a sudden violent rush
that ended as quickly as it started“ (laus-
lega snarað: Þetta eru örugglega berg-
hlaup og útlit þeirra rœðst eingöngu af
fallhœðinni og eiginleikum bergsins í
skriðunni. Það leikur varla nokkur vafi á
því að urðin skreið niður hlíðarnar. Hún
fór hinsvegar ekki með hraða skriðjökuls
heldur æddi skyndilega með ógnarhraða
niður hlíðarnar og stöðvaðist síðan jafn
snögglega og hún hljóp af stað).
Vestanhafs fóru menn síðar að athuga
nánar urðarbingi í ijöllum sem samkvæmt
kenningum Howe gengu undir nafninu
berghlaup. Smám saman fóru að renna á
þá tvær grímur því sumir haugamir reynd-
ust vera á hreyfíngu þótt hægt færu. Voru
haugarnir þá krufnir til mergjar og sýndist
mönnum að Howe hefði illilega verið á
villigötum. Haugamir voru nú taldir vera
ummerki um virka og óvirka urðarjökla en
180