Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 22

Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 22
YFIR 500 BERGHLAUP Á LANDINU! Arið 1981 kom út hjá Orkustofnun skýrsla undir heitinu Vatnabúskapur Austurlands III lokaskýrsla, eftir þá Ama Hjartarson Freystein Sigurðsson og Þórólf Hafstað. I skýrslunni lýsa þeir um 150 framhlaupum. í grein er Árni ritar í Týli árið 1982 gefur hann greinargóða samantekt um berghlaup og tilurð þeirra. Segir hann að berghlaup séu afar algeng fyrirbrigði á íslandi og segir svo frá. „í jarðfræðiritum og á kort- um hefur verið gerð grein fyrir um 500 hlaupum og langt er frá að öll kurl séu komin til grafar. Til eru mælingar og skrásettar athuganir á 450 hlaupum. Þar af hefur Ólafur lýst um 200 en sjálfur hef ég skoðað um 150 hlaup til viðbótar, flest austanlands.“ Árið 1983 birtu W.B. Whalley, G.R. Douglas og Ægir Jónsson grein í sænska timaritinu Geografiska Annaler þar sem þeir fjalla um stærð og útbreiðslu berg- hlaupa á íslandi. Má segja að þar fari samantekt eða útdráttur úr berghlaupabók Ólafs Jónssonar og ekki annað að sjá en að greinarhöfundar sé í nær öllu sammála túlkun Ólafs á tilurð berghlaupanna. Þá birta þeir ljósmyndir af tveimur íslenskum berghlaupum, litlu berghlaupi í Skjóldal í Eyjafírði og stóru berghlaupi í suður- hlíðum Esju (sbr. 2. mynd). í grein eftir P.G. Johnson (1987) í safn- ritinu Rock glaciers rakst ég á örstutta tilvitnun í ofangreinda grein þar sem að- eins er minnst á að útlit íslensku berg- hlaupanna sé svipað og urðarjökla í Norð- ur-Ameríku eða orðrétt. „Large bedrock failures have recently been reported from Iceland (Whalley, Douglas and Jonsson) with resulting flow forms that morpho- logically are very similar to the rock gla- ciers of the Yukon territory.“ Þetta er reyndar eina tilvitnunin til Islands í bók- inni. Árið 1984 kom út á Orkustofnun skýrsl- an Breytingar á farvegi Blöndu neðan Eiðsstaða. I. Landmótun og árset eftir Skúla Víkingsson og Sigbjöm Guðjóns- son. Þar eru greinargóðar lýsingar og kort af flestum þekktum berghlaupum í Langa- dalsljöllum. Samantekt á ofangreindu efni birtist aftur í greinasafninu Vatnið og landið (Skúli Víkingsson 1990). Öðru hvoru hefur sitthvað birst á prenti um berghlaup og í ritalistanum er tint til það efni sem hefur orðið á vegi höfundar. Víða er að fínna skráningu og lýsingar á berghlaupum í ritgerðum og verkefnum er tengjast námsefni jarðfræðinga en sjaldn- ast koma þau skrif fyrir sjónir almennings. EKKl ERU ALLIR Á EINU MÁLI Lítilsháttar hefur birst á prenti um lýsingar á ofangreindum urðarbingjum þar sem viðfangsefnið hefur verið skoðað frá öðru sjónarhorni en sem berghlaup. Er þá átt við hægfara myndanir þar sem loftslagsat- burðir skipa hærri sess en snögg berg- hlaup. Skal hér geta þess helsta sem birst hefúr á prenti. Leonard Hawkes skoðaði nokkuð berg- grunn á Austurlandi á öðrum áratug tuttug- ustu aldar. Veitti hann súru bergi sérstaka athygli og ritar nokkuð um útbreiðslu þess. Hawkes fór meðal annars í Loðmundar- íjörð og í grein í Geological Magazine (1917) Iýsir hann Loðmundarskriðum og Hraundal í Loðmundarfírði. Fyrst nefnir hann að norræna orðið hraun merki hrjúf- an (úfínn) stað eða auðnir. Hann getur þeirrar skoðunar Þorvaldar Thoroddsen að í Hraundal sé eitthvert mjög sérkennilegt líparíthraun en segist ekki sjá nokkur merki þess að svo geti verið. í gili við Hrauná telur hann sig fínna malarkennt efni neðantil í urðarbingnum (slíkt er talið til algengra einkenna urðarjökla) og úti- loki það m.a. að um einhverskonar hraun sé að ræða. Hawkes telur að í Hraundal og Loðmundarskriðum sé grjóturð sem brotin sé niður úr líparítfjalli og hafí borist fram á jökul og áfram til sjávar á skriðjökli. Hann telur að frambrún urðarinnar hafí e.t.v. verið á jökli er kelfdi í sjó í Loð- mundarfírði við hærri sjávarstöðu en nú er, losnaði þar frá skriðjöklinum og bráðnaði á jökum við fjarðarbotninn. Hawkes er kunnugur ritum Howe um urðarbingina i San Juan Qöllum í USA og að Howe telji þá vera myndaða við berghlaup. Hawkes 184

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.