Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 22

YFIR 500 BERGHLAUP Á LANDINU!
Arið 1981 kom út hjá Orkustofnun skýrsla
undir heitinu Vatnabúskapur Austurlands
III lokaskýrsla, eftir þá Ama Hjartarson
Freystein Sigurðsson og Þórólf Hafstað. I
skýrslunni lýsa þeir um 150 framhlaupum.
í grein er Árni ritar í Týli árið 1982 gefur
hann greinargóða samantekt um berghlaup
og tilurð þeirra. Segir hann að berghlaup
séu afar algeng fyrirbrigði á íslandi og
segir svo frá. „í jarðfræðiritum og á kort-
um hefur verið gerð grein fyrir um 500
hlaupum og langt er frá að öll kurl séu
komin til grafar. Til eru mælingar og
skrásettar athuganir á 450 hlaupum. Þar af
hefur Ólafur lýst um 200 en sjálfur hef ég
skoðað um 150 hlaup til viðbótar, flest
austanlands.“
Árið 1983 birtu W.B. Whalley, G.R.
Douglas og Ægir Jónsson grein í sænska
timaritinu Geografiska Annaler þar sem
þeir fjalla um stærð og útbreiðslu berg-
hlaupa á íslandi. Má segja að þar fari
samantekt eða útdráttur úr berghlaupabók
Ólafs Jónssonar og ekki annað að sjá en að
greinarhöfundar sé í nær öllu sammála
túlkun Ólafs á tilurð berghlaupanna. Þá
birta þeir ljósmyndir af tveimur íslenskum
berghlaupum, litlu berghlaupi í Skjóldal í
Eyjafírði og stóru berghlaupi í suður-
hlíðum Esju (sbr. 2. mynd).
í grein eftir P.G. Johnson (1987) í safn-
ritinu Rock glaciers rakst ég á örstutta
tilvitnun í ofangreinda grein þar sem að-
eins er minnst á að útlit íslensku berg-
hlaupanna sé svipað og urðarjökla í Norð-
ur-Ameríku eða orðrétt. „Large bedrock
failures have recently been reported from
Iceland (Whalley, Douglas and Jonsson)
with resulting flow forms that morpho-
logically are very similar to the rock gla-
ciers of the Yukon territory.“ Þetta er
reyndar eina tilvitnunin til Islands í bók-
inni.
Árið 1984 kom út á Orkustofnun skýrsl-
an Breytingar á farvegi Blöndu neðan
Eiðsstaða. I. Landmótun og árset eftir
Skúla Víkingsson og Sigbjöm Guðjóns-
son. Þar eru greinargóðar lýsingar og kort
af flestum þekktum berghlaupum í Langa-
dalsljöllum. Samantekt á ofangreindu efni
birtist aftur í greinasafninu Vatnið og
landið (Skúli Víkingsson 1990).
Öðru hvoru hefur sitthvað birst á prenti
um berghlaup og í ritalistanum er tint til
það efni sem hefur orðið á vegi höfundar.
Víða er að fínna skráningu og lýsingar á
berghlaupum í ritgerðum og verkefnum er
tengjast námsefni jarðfræðinga en sjaldn-
ast koma þau skrif fyrir sjónir almennings.
EKKl ERU ALLIR Á EINU MÁLI
Lítilsháttar hefur birst á prenti um lýsingar
á ofangreindum urðarbingjum þar sem
viðfangsefnið hefur verið skoðað frá öðru
sjónarhorni en sem berghlaup. Er þá átt
við hægfara myndanir þar sem loftslagsat-
burðir skipa hærri sess en snögg berg-
hlaup. Skal hér geta þess helsta sem birst
hefúr á prenti.
Leonard Hawkes skoðaði nokkuð berg-
grunn á Austurlandi á öðrum áratug tuttug-
ustu aldar. Veitti hann súru bergi sérstaka
athygli og ritar nokkuð um útbreiðslu þess.
Hawkes fór meðal annars í Loðmundar-
íjörð og í grein í Geological Magazine
(1917) Iýsir hann Loðmundarskriðum og
Hraundal í Loðmundarfírði. Fyrst nefnir
hann að norræna orðið hraun merki hrjúf-
an (úfínn) stað eða auðnir. Hann getur
þeirrar skoðunar Þorvaldar Thoroddsen að
í Hraundal sé eitthvert mjög sérkennilegt
líparíthraun en segist ekki sjá nokkur
merki þess að svo geti verið. í gili við
Hrauná telur hann sig fínna malarkennt
efni neðantil í urðarbingnum (slíkt er talið
til algengra einkenna urðarjökla) og úti-
loki það m.a. að um einhverskonar hraun
sé að ræða. Hawkes telur að í Hraundal og
Loðmundarskriðum sé grjóturð sem brotin
sé niður úr líparítfjalli og hafí borist fram á
jökul og áfram til sjávar á skriðjökli.
Hann telur að frambrún urðarinnar hafí
e.t.v. verið á jökli er kelfdi í sjó í Loð-
mundarfírði við hærri sjávarstöðu en nú er,
losnaði þar frá skriðjöklinum og bráðnaði
á jökum við fjarðarbotninn. Hawkes er
kunnugur ritum Howe um urðarbingina i
San Juan Qöllum í USA og að Howe telji
þá vera myndaða við berghlaup. Hawkes
184