Fréttablaðið - 20.06.2009, Blaðsíða 18

18 20. júní 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Herdís Þorgeirsdóttir skrifar
um Icesave-samninga
Fámenn þjóð á hjara veraldar stendur ein andspænis vold-
ugum nágrannaríkjum, þjóð-
um sem hún til langs tíma hefur
álitið vinaþjóðir. Þessari þjóð
sem háð hefur harða lífsbaráttu
á mörkum hins byggilega heims
í meira en þúsund ár er gert að
kokgleypa samning um óviðráðan-
legar skuldir sem kunna að gera
út af við efnahagslegt sjálfstæði
hennar og skerða grundvallarrétt-
indi þeirra sem áttu engan þátt í
að stofna til þeirra. Skuldir sem
urðu til í útrás fjármálafyrir-
tækja, sem uxu ríkinu yfir höfuð
þegar þau tóku þátt í darraðar-
dansi óheftrar markaðshyggju.
Íslenska ríkið hafði gengið til
samstarfs við aðrar Evrópuþjóð-
ir með undirritun EES-samnings-
ins 1993, sannfært um að evrópskt
efnahagssvæði myndi stuðla að
uppbyggingu Evrópu á grundvelli
friðar, lýðræðis og mannréttinda
eins og segir í inngangsorðum
samningsins. Þar áréttuðu þessi
ríki náin samskipti sín, sameigin-
legt gildismat frá fornu fari og
evrópska samkennd.
Bretar og Hollendingar eru
stofnaðilar að Evrópuráðinu og
ásamt Íslendingum í hópi fyrstu
Evrópuþjóðanna til að undir-
rita Mannréttindasáttmála Evr-
ópu 1950. Á rústum síðari heims-
styrjaldarinnar strengdu þessar
þjóðir heit um að virða mannrétt-
indi, lýðræði og réttarríki. Þegar
lagður var grunnurinn að stofnun
Evrópuráðsins 1949 sagði Win-
ston Churchill forsætisráðherra
Breta að þessi ríki hefðu ekki
tekið höndum saman gegn öðrum
kynþáttum eða þjóðum heldur
gegn kúgun og harðstjórn sem
birtist í alls konar dulargervum.
„Við verðum að hefja okkur yfir
hömlulausar, eigingjarnar hvat-
ir sem hafa sundrað þjóðum Evr-
ópu og breytt þeim í rústir,“ sagði
hann. Nú sextíu árum síðar stönd-
um við andspænis tveimur vold-
ugum þjóðum sem í bandalagi
við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn eru
að gera atlögu að íslensk-
um almenningi, börnum
okkar og framtíð. Þær
krefjast þess að stjórn-
völd geri samninga fyrir
hönd barna okkar og
barnabarna, samninga
sem munu bera fámenna
þjóð ofurliði. Bretar eru
komnir langan veg frá
þeim hugsjónum sem
birtast í ræðu Churchills
eftir stríð og minna má Hollend-
inga á óráðsíu og sífelld gjaldþrot
Rembrandts. Sem betur fer voru
skuldunautarnir ekki utanlands
því þá hefðu meistaraverkin verið
flutt úr landi.
Er það skylda okkar að greiða
fyrir þessa reikninga? Ef svarið
er afdráttarlaust já hví hræð-
ast þessar þjóðir dómstólaleið-
ina eða alþjóðlegan gerðardóm?
Hví ganga þessar þjóðir á skjön
við þann grunn, sem Evrópusam-
bandið byggir tilverurétt sinn á
sem eru hin sameiginlegu gildi
Evrópu? Ef þær gera það þá lið-
ast Evrópusambandið í sundur.
Evrópusambandið með sinn innri
markað og markmið um hagsæld
hefur staðfest með breytingum
á Rómarsáttmálanum að virð-
ing fyrir grundvallarréttindum
er forsenda fyrir því að annað
gangi, líka fjármálamarkaðir.
Bandalag var lykilorðið í stofn-
un Evrópubandalagsins. Minni
á orð Roberts Schumans, eins af
stofnendum Evrópuráðsins og
kola- og stálbandalagsins, for-
vera Evrópubandalagsins, manns
sem skildi út á hvað evrópsk sam-
vinna ætti að ganga, ekki út á
„hernaðarbandalag og ekki aðeins
út á efnahagslegu einingu heldur
fyrst og fremst út á hið siðmennt-
aða bandalag í víðtækasta skiln-
ingi þess orðs.“ Forystumenn
Evrópuríkja sem nota eða nýta
sér tengsl við Alþjóðagjaldeyris-
sjóðinn til að kúga fámenna þjóð
eru komnir svo langt frá þeim
stórhuga mönnum sem stofnuðu
Evrópuráðið, þeirri siðmenntuðu
hugsun sem þar réði för, að þeir
eiga meira sameiginlegt með rúst-
unum en hugmyndinni um réttar-
ríkið og virðingu fyrir mann-
réttindum. Sú leið sem hér hefur
verið farin sýnir að fleira
hefur skemmst í alþjóða-
væðingu viðskipta en
fjárhagslegir hagsmunir.
Forystumenn þessara
þjóða eru að koma fram
við íslensku þjóðina af
fádæma óvirðingu.
Íslenska þjóðin stofnaði
ekki til þessara skulda.
Hvaðan kemur henni
skyldan til að greiða
skuldir sem einkaaðilar stofnuðu
til eftir að bankarnir fóru úr ríkis-
eigu? Einkavæðing fyrirtækja og
afnám miðstýringar og reglna var
fylgifiskur alþjóðlegra viðskipta
og fjármagnsflæðis yfir landa-
mæri. Stjórnvöld kváðust vera að
draga úr eigin áhrifum með því að
gefa markaðinum svigrúm. Þær
voru lágværar raddirnar – ein-
stakra fræðimanna, sem bentu
á hættur þessarar þróunar þar
sem stórfyrirtæki myndu vaxa
ríkjum yfir höfuð – fjármála-
reglur fylgdu ekki ógnvænlegri
hnattvæðingu sem studd var af
Alþjóðagjaldeyris sjóðnum og
Alþjóðaviðskiptastofnunni sem
hafa vanrækt að gefa því gaum
hvaða samfélagslegu áhrif fram-
ganga þeirra hefur á samfélög.
Setning Evróputilskipana sem
var liður í að mynda sameigin-
legan markað fyrir banka- og
verðbréfaþjónustu innan EB áttu
að koma á samræmdum reglum
og eftirlitskerfi sem ætlað var
að efla öryggi fjármálaþjónustu,
verjast kerfisáhættu, auka neyt-
endavernd og stuðla að skilvirk-
um og samkeppnishæfum mark-
aði á þessu sviði. Stofnaður var
tryggingarsjóður innistæðu-
eigenda með lögum 98/1999 og
skyldu aðildarfyrirtæki ekki
bera ábyrgð á skuldbindingum
sjóðsins umfram lögbundin fram-
lög til hans. Stefán Már Stefáns-
son prófessor og Lárus Blöndal
hæstaréttarlögmaður hafa bent
á sterk lögfræðileg rök um að
íslensku þjóðinni beri ekki að end-
urgreiða þeim innistæðueigend-
um sem lögðu inn í útibú íslensku
bankanna fyrir hrunið. Þeim
rökum hefur ekki verið hnekkt.
Þeir benda á að ríkisábyrgð verði
ekki til úr engu. Til þess að ríkisá-
byrgð stofnist þarf afdráttarlausa
lagaheimild sem ekki er til staðar
nú vegna tryggingarsjóðsins.
Það má benda á atriði sem veikja
stöðu íslenskra stjórnvalda, eins
og skort á eftirliti með útibúum
erlendis; yfirlýsingar ráðamanna
í samtölum í miðju fátinu þegar
hér verður kerfishrun og neyðar-
lög eru sett. En skuldbindur slíkt
komandi kynslóðir? Ríkisábyrgð
verður ekki til í samtölum manna
á milli. Setning hryðjuverkalaga á
íslenskan banka er einnig stórfellt
álitamál í þessu samhengi. Þessi
álitaefni æpa á meðferð dómstóla
eða óháðra úrskurðaraðila.
Þetta eru þó ekki aðeins lög-
fræðileg álitaefni, þau snúast einn-
ig um pólitík en fyrst og síðast
um siðferði í samskiptum á milli
þjóða. Einn þekktasti lögspekingur
20. aldarinnar, Louis Henkin,
sagði að alþjóðalög vikju alltaf
fyrir þjóðarhagsmunum. Engin
þjóð beygir sig undir lög sem
ógna öryggi hennar og sjálfstæði.
Þjóðir gera samninga sín á milli
og grundvallarregla í þjóðarétti er
að samninga beri að virða. En ekki
nauðasamninga. Ekki samninga
sem er fyrirséð að ekki er hægt
að standa við. Icesave-samning-
arnir eru eins og Versalasamning-
arnir þar sem sigurvegarar fyrri
heimsstyrjaldarinnar, Bandaríkin,
Bretar og Frakkar sömdu um þær
stríðsskaðabætur sem Þjóðverjar
skyldu borga án þess að Þjóðverjar
kæmu að þeim samningum.
Með þessum samningum er
gerð aðför að einstaklingum sem
byggja þetta land til frambúðar.
Öryggi íslensku þjóðarinnar og
sjálfstæði er ógnað. Forsvarsmenn
þessara ríkja setja inn í samning-
inn að þeim verði gert kleift að
gera fjárnám í eigum íslensku
þjóðarinnar ef hún getur ekki
staðið í skilum. Ásælast forsvars-
menn þessara nágrannaþjóða nátt-
úruauðlindir okkar? Hve langt eru
þeir ekki komnir frá þeim hugsjón-
um sem evrópsk samvinna bygg-
ir á? Hvar er evrópska samkennd-
in? Vilja þeir að ungir Íslendingar
yfirgefi landið sitt þannig að því
blæði? Vilja þeir hneppa næstu
kynslóð í fjötra skulda? Vilja þeir
draga niður lífskjör heillar þjóðar
til framtíðar? Vilja þeir Gullfoss,
Geysi og Þingvelli? Við myndum
aldrei gera kröfu um Shakespeare
og Rembrandt. Á maður að trúa
því að eftir 60 ár af evrópsku sam-
starfi þá standi aðeins ein evrópsk
þjóð með íslensku þjóðinni – og
hún er enn fámennari.
Við getum þráttað endalaust
um að setning neyðarlaga eða að
gallar í evópskri löggjöf hafi kall-
að yfir saklausa þjóð ábyrgð. Á
meðan blæðir okkur út. Þessar
voldugu þjóðir treysta sér ekki til
að fara dómstólaleiðina eða kalla á
úrskurð óháðra aðila utan lögsögu
hlutaðeigandi ríkja. Þó er ljóst að
hin lögfræðilegu álitaefni snúast
ekki um tæknilegar útfærslur á
lagaákvæðum heldur grundvall-
arspurningar í þjóðarétti.
Hví taka þessar þjóðir þá ekki
allt eignasafnið sem á að duga
langleiðina fyrir Icesave-inni-
stæðunum og láta áhættuskiptin
eiga sér stað hér og nú? Þær hafa
mannafla og aðstöðu til að gera
sem mest úr þessum eigum innan
sinnar lögsögu. Þessar fjölmennu
evrópsku þjóðir þurfa ekki að ótt-
ast að með því móti bresti stífl-
an og enginn muni lengur taka
mark á Evrópusambandinu og
að hinn innri markaður muni
hrynja. Ábyrgð þeirra er mikil.
Nú reynir á hvort þar eru stjórn-
spekingar í ætt við þá sem hófu
evrópska samvinnu upp úr rúst-
um mikilla hörmunga fyrir meira
en hálfri öld. Raunveruleg stjórn-
kænska er að þora að gera hið
ómögulega og takast það. Lymska
er heigulsháttur. Íslendingar efast
sumir hvort þeir eigi, svo vitnað
sé í Shakespeare „að þreyja þolin-
móðir í grimmu éli af örvum ógæf-
unnar eða vopn grípa mót bölsins
brimi og knýja það til kyrrðar.“
Hvorugt kann góðri lukku að stýra
– hvorki fyrir Íslendinga né fyrir
evrópska samvinnu. Voldugar
evrópskar þjóðir hafa í hendi sér
framtíð evrópskrar samvinnu. Ef
hún hefst á atlögu gegn fámennri
þjóð með stuðningi Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins eru það váleg tíðindi
fyrir framtíð Evrópu.
Höfundur er prófessor og doktor í
lögum frá lagadeildinni í Lundi.
Ógn við öryggi og sjálfstæði þjóðar
– og framtíð evrópsks samstarfs
HERDÍS
ÞORGEIRSDÓTTIR
UMRÆÐAN
Björg Þórðardóttir skrifar um
samfélagsmál
Ég hef velt því fyrir mér síðustu daga hvort ég búi virkilega í sama landi
og þau Jóhanna Sigurðardóttir og Stein-
grímur J. Sigfússon. Það eru þau og
flokkssystkini þeirra sem eru afrakstur
„Búsáhaldabyltingarinnar“ og stór hluti
þjóðarinnar lagði traust sitt á að þau kæmu
hinum almenna borgara til hjálpar. Leiðréttu
skuldastöðu heimilanna og kæmu bönkum í starf-
hæft ástand þannig að þeir færu að sinna fjárþörf
fyrirtækjanna svo hjólin færu að snúast á nýjan
leik.
Ég ætla ekki að fara í það hlutverk að túlka þá
stöðu sem kom upp sl. haust, læt öðrum það eftir
því nú keppist fólk við að koma sínum skýringum á
hruninu á spjöld sögunnar og hver bókin af annarri
kemur út um það. Bloggarar landsins hafa ekki
legið á liði sínu og hefur verið fróðlegt að skoða
margt af því sem komið hefur fram í bloggheimum.
Væntanlega eru nú þúsundir Íslendinga agndofa
yfir þeirri ákvörðun ríkisstjórnar landsins að hafa
haft það sem forgangsverkefni að ganga til samn-
inga við Breta um Icesave-reikningana með þeim
hætti sem við höfum verið upplýst um í fjölmiðlum.
Nær hefði verið fyrir ríkisstjórnina að hafa
það sem forgangsverkefni að horfast í augu við
þá slæmu stöðu sem heimili og fyrirtæki landsins
standa frami fyrir og greiða úr vandamál-
um þeirra á raunhæfan hátt. Leiðrétta þarf
þá miklu hækkun á höfuðstól íbúðalána
sem átt hefur sér stað með því mikla og
óraunhæfa skriði vísitölunnar. Sú leiðrétt-
ing ætti að gilda frá 1. janúar 2008 til dags-
ins í dag.
Í framhaldi af því þarf að afnema vísi-
tölubindingu lána hér á landi. Einnig ætti
að kanna leiðréttingu lána fyrirtækja með
sama hætti.
Hagsmunasamtök heimilanna eru sam-
tök sem þú lesandi góður ættir að skrá þig í. Með-
limir í samtökunum eru á þriðja þúsund og hægt er
að skrá sig í samtökin á vefsíðunni www.heimilin.is
Með þátttöku þúsunda Íslendinga í þessum samtök-
um verður vonandi hægt að koma stjórnmálamönn-
unum í skilning um að þeir þurfi að vinna fyrir
fólkið í landinu. Þeir þurfa að hlusta á þá kröfu
samtakanna að gera leiðréttingu á höfuðstól íbúð-
arlána og afnema vísitölubindingu lána í kjölfarið.
Snúum bökum saman og mótmælum aðgerða-
leysi stjórnvalda. Það þarf að grípa til áhrifameiri
aðgerða en að lemja potta og pönnur. Nú er það
ykkar lesendur góðir að koma með tillögur um
hvað gera skal og koma þeim á framfæri á heima-
síðu Hagsmunasamtaka heimilanna www.heimili.
is. Gerum þessi samtök að virku afli.
Því það sem blasir við þjóðinni í okkar góða landi
er að heimilin og fyrirtækin eru að brenna upp.
Höfundur er markaðs- og sölustjóri.
Hvað verður um
þegna þessa lands?
BJÖRG
ÞÓRÐARDÓTTIR