Samvinnan - 01.02.1950, Blaðsíða 13

AF ÞESSU leiðir, að því stærri, sem
heilinn er, þvi flóknari er sam-
setning hans, og enn af því, að flókin
heilasamsetning er undirstaða full-
komnari hugsunar. En hvernig á þessu
stendur, verður okkur hulið, þangað
til við titum meira um það, hvernig
hugsunin er tengd heilanum. Enn er
ekki lengra komið en það, að við verð-
nm að láta okkur nægja þá aðalstað-
reynd, að heili, sem er samsettur úr
milljónum smáhluta, er betri hug-
smíðavél en heili, sem telur aðeins
þúsundir smáhluta.
Þróun náttúrunnar hefur í milljón-
ir ára verið að skapa heila dýrsins. Lík-
lega hefur það tekið a. m. k. hálfa mill-
jón ára að þoka heilanum upp á við til
þess, sem nú er mannsheilinn. En heil-
inn er ekki gamall, jarðsögulega
skoðað, og enn síður á mælikvarða al-
heimssögunnar. Við getum heldur
ekki gert ráð fyrir því, að núverandi
ástand heilans sé meira en millibils-
ástand á þróunarbraut lians til ein-
hvers annars stigs, og þá vonandi til
fullkomnara ástands. Þegar við rek-
umst á ungan mann, sem hefur alveg
sérstaka og óvenjulega hæfileika til
þess að fást við tölur, má vel vera, að
)>að sé ábending um það, í hvaða átt
jjróun heilans miðar.
Ef lýsa á heilanum vísindalega,
verður að segja, að iiann sé ofvaxinn
æðahnútur í höfðinu. í rauninni er
liann svo ofvaxinn, að það lýtir mann-
inn, ef við værum ekki upp úr því vax-
in, að taka eftir því. Svo einkennileg-
ur er hann, að skurðlæknirinn upp-
götvar, að hann er tilfinningalaus
gagnvart snertingu, jafnvel á sjúklingi,
sem er með fullri meðvitund, og að
það má skera burtu allstóra hluta hans
án þess að sjúklingurinn verði Jiess
var, hvað er verið að gera. Líffræðin
þekkir vitaskuld þessi atriði, en hún
uppgötvar líka ákveðnar rafmagnsöld-
ur í heilanum, sem streyma alltaf frá
honum, nema í djúpum svefni. At-
hygli, sem beint er að utanaðkomandi
atburðum, truflar þessar öldur.
Þá er vitaskuld jafnan fyrir hendi
hringrás blóðsins. Þar sem hver smáæð
leiðir inn í heilann, er lítill, freyðandi
blóðpollur augljós. Þetta sýnir okkur
hversu ákaft heilann andar. Hinn of-
vaxni æðahnútur er bráðlifandi — og
liann hugsar. Hér erum við komin að
leyndardóminum mesta.
John Stuart Mill, heimspekingur-
inn frægi, hafði litla þolinmæði með
jreim, sem aðhylltust raunsæisstefnuna.
,,Til eru þeir,“ sagði hann eitt sinn,
fullur vandlætingar, „sem lialda því
fram, að maður þurfi augu til jress að
sjá!“ Já, slíkir menn eru til. Og við,
sem reynum að auka jrekkingu okkar
með því að feta slóð staðreyndanna,
verðum að fylgja slóðinni til enda.
Magendie, liinn bráðsnjalli franski
uppfinningamaður, sem uppi var fyrir
um það bil öld, líkti sjálfum sér við
umkomulausan mann, sem tíndi tusk-
ur upp af götunni. í augum slíks
manns eru allar staðreyndir hjartan-
lega velkomnar, svo lengi, sem Jrær
standast próf raunveruleikans.
VÉLAMENNSKAN hefur nú á síð-
ari tímum gert mjög snjalla upp-
götvun, sem sumir vilja bera saman
við mannsheilann. Vél Joessi er þannig
gerð, að hún getur leyst reiknings-
Jnautir fljótar og öruggar en maður-
inn sjálfur. Nýlega tók prófessor Jeff-
erson í Bretlandi samanburð vélarinn-
ar og mannlegrar skynsemi til með-
ferðar í athyglisverðu erindi, sem al-
menningur ætti að leggja eyru við.
í vefnaðarverksmiðju vefur vél-
knúni vefstóllinn hraðar en manns-
höndin, en eigi að síður er algerlega
villandi að líkja vélskyttunni við
mannshöndina. Þar er lítið sameigin-
legt. Ekkert er líkt nreð reikningsvél-
inni og mannsheilanum. í erindi sínu
drap prófessor Jefferson á mál, sem
ekki er tízka lengur að ræða, nefnilega
sambandið milli efnis og anda. En á
undan honum hafði Artistotel rætt
málið og látið þess getið, að Jrað Jryrfti
að takast til nánari athugunar, og það
var fyrir 2000 árum.
HVERNIG skapar heilinn hugsun?
Þessi spurning er miðpunktur
leyndardómsins og við höfum enn í
dag ekkert gilt svar við henni. Heilinn
er vitaskuld efnislegur hlutur, og er
samsettur, eins og aðrir hlutar líkam-
ans, af líffræðilegum og kemískum
efnum, sem skilgreina má nákvæm-
lega. Hringrás efniskrafta í honum er
háð sömu lögmálum og gilda um aðra
líkamshluta, og vísindi líffræðinga og
efnafræðinga hafa sannað, enda þótt í
heilanum séu þessu lögmál ekki eins
augljós og annars staðar. Eg er ekki
nægilega mikill eðlisfræðingur til Jress
að gera nákvæmlega grein fyrir [jessum
mismun, eða skilgreina í hverju hann
er fólginn. Efnafræðingurinn á sinn
eiginn vísindaheim. En heilinn virðist
okkur sumum sýna Jrað, að sköpun
hugsunar sé annað og meira en summa
jæss krafts, sem heilinn mótttekur.
Eg vil með örfáum orðum gera grein
fyrir því, hverjar staðreyndirnar eru,
eins og þær koma okkur fyrir sjónir.
Tökum dæmi. Eg sit í herbergi mínu
og lít út um gluggann. Um leið og eg
geri það, verður breyting hið innra
með mér, hugarfarsleg breyting. Eg
verð meðvitandi um útsýnið, sem blas-
ir við mér út um gluggann. Eg sé sól-
ina, himininn, grænt grasið og þjóð-
veginn og vin minn koma gangandi.
Þarna er „nálægt" og „fjarlægt", fyrir
„ofan“ og fyrir „neðan", „stærra“ og
„minna“, „sólskin" og „forsæla“ og
„Iitur“, sumir hlutir eru á hreyfingu,
aðrir ekki. Þessi útsýn er mér gamal-
kunnug, og eg get, er eg hugleiði hana,
vel munað, að hún geymir ýmislegt,
sem eg lref ekki tekið eftir í Jressu ein-
staka tilfelli, til dæmis lauftré við
lækinn.
-jj,G SPYR SJÁLFAN MIG: „Hvar
P j er þetta allt saman?“ Og eg get
svarað með Jdví að segja: „Utan við
gluggann," en það er ekki rétt, Jrað er
allt í heila mínum. Þetta er breyting
og dásamlegur sjónflutningur — eins
óskýranleg í sjállu sér og töfrabrögð
galdramannsins í ævintýrinu. Og
þetta, og önnur fyrirbrigði því lík,
heldur áfram að gerazt með sjálfum
mér allan guðslangan daginn og nótt-
ina með, að því tilskildu, að heilinn sé
ekki í djúpum svefni. Þetta er allt sam-
an verk heilans. Úr hverju gert? Sköp-
un heilans. Sköpun? Úr hverju? Úr
stig-þverrandi rafmögnuðum mynd-
um, sem ferðast til heilans, að því er
virðist. En lireyfing af völdum raf-
magns er í rauninni engin sönnun fyr-
ir hugsanasköpun. Þarna er stórt bil
í milli hins vélræna og hins andlega.
Annað er athyglisvert í þessu sain-
bandi. Þetta mikla bil vekur enga
furðu í brjósti okkar. Hvers vegna
ekki?
(Framhald á bls. 19)
13