Samvinnan - 01.02.1950, Blaðsíða 19

HEILI MANNSINS.
(Framhald aj bls. 13)
ETTA ÓÚTSKÝRÐA jafngildi er
svo óaðskiljanlegur hluti reynslu
okkar, að við erum orðin of vön því til
þess að undrast það. Til þess að geta
gert sér grein fyrir því, hve furðulegt
það í rauninni er, verðum við að úti-
loka í huga okkar alla vanafesti æviár-
anna. Þá fyrst getum við merkt, hversu
undarlegt þetta allt er í rauninni, og
ennþá eftirsóknarverðara viðfangsefni
einmitt af því að það er okkur óskilj-
anlegt.
Við erum nú komin langt frá þeirri
frumstæðu kenningu, að eins og gallið
sé framleitt af lifrinni, sé hugsunin
sprottin af heilanum. í stað þess að
þessari kenningu væri tekið með varúð
og jafnvel andúð, var henni tekið með
fögnuði af þeim, sem þessu trúðu.
Hvenær? Eftir syndafallið? Nei, þetta
var vögguvísa, sem stríðsþreytt Evrópa
hlustaði gjarnan á tnn miðja öldina
sem leið. Er við lítunr til baka, verðum
við að viðurkenna, að þetta Jiafi verið
sjónliverfing.
Heimur okkar er lokaður heimur,
en liann er ekki kyrrstæður. Sízt af
öllu hinn lifandi liluti Jrans, senr við
teljumst til. Maðurinn er dropi í
hringiðu breytinganna. Mestur lrluti
lífsins er míkroskópískur, lifir í vatni
og algerlega sneyddur allri skynsemi
samkvæmt öllu venjulegu mati. Hinir
stærri einstaklingar dýralífsins einir
hafa lrugsanalíf, og maðurinn er þar
þó sérstæður með því að lilutur lrans er
þar stærstur.
VIÐ LIFUM í rauninni svo ntikið í
andlegum lreimi, að kalla má
mannskepnuna lrugsandi veru „par
excellence“. Þar að auki lrugsar mann-
skepnan félagslega. Þessi félagslega
lrugsun lrefur þokað lienni í þá stöðu,
að verða herra jarðarinnar. Maðurinn
lrefur vaxið upp úr langri og harðri
samkeppni um nröguleikana til þess
að halda lífinu til þess að verða lang-
sanrlega voldugasta lífið á jörðunni.
Lykillinn að lífinu fyrrum var sigur í
baráttunni við aðra. En er lífið aðeins
barátta? Félagshyggja mannsins svarar
neitandi. Kærleikur til annarra er
hluti af byggingu og lífi mannsins.
Mannleg náttúra breytist og hún er
að breytast, og þroski eðliskærleika til
annarra er hluti af framtíð Itennar.
Þetta eykur nauðsyn þess, að menn
samstilli huga sína. Þannig verður efn-
ið, oglreilinn er þroskaðasti lrluti þess,
við nánari skoðun tækifæri til sam-
bands í milli einstaklinganna. Án
slíkrar brúar, mundi hver mannshug-
ur verða gjörsamlega einangraður. Án
slíkrar brúar gæti lelagshyggja ekki
verið til, og það er lrún, sem ltefur
komið nranninum það áleiðis, sem
raun Irer vitni.
Ef gengið er út frá því, að efni og
andi sé tvennt, þá er efnið einasti
möguleikinn til þess að koma á sam-
bandi milli eins anda og annars. Út-
skýrir þetta ekki fyrir okkur, lrvað efn-
ið er, og gæti ekki verið að heilinn sé
hið lífræna samband milli anda og
efnis?
HEILINN bregður upp fyrir okk-
ur liinni alda gömlu braut ur:
samband anda og efnis. í dag er þessi
þraut ekki tízka lengur. Líffræðirr,
jafnvel mannlífsfræðin, gengur fram
lijá henni. Merkir það, að þrautin sé
óleysanleg? Vissulega væri þá betra að
viðurkenna það. Ráða má það af
kenningum sumra vísindamanna, að
liið efnislega muni, að þeir ætla, ein-
hvern tíman í framtíðinni, skýra lrið
andlega. En heppilegra virðist, að
ræða þann ntöguleika undandráttar-
laust. Heimspekingur nútímans verð-
ur einnig að ganga þegjandi fram lrjá
þessari þraut, eins og lrún væri ekki
til. En sú aistaða virðist ekkert tillit
taka til Irugmynda nútíma vísindanna
uin „afl“. Einfalda hugmynd um heim
okkar má að vísu fá með því, að byrja
á þeirri staðreynd að heimurinn, eins
og við þekkjum hann, er andlegt fyrir-
brigði. En ef við fylgjumst með vísind-
unum og játum „raunveruleikann“ á
bak við lrinn sýnilega heim, er þessi
„raunveruleiki" miklu eldri en lrugs-
unin sjálf, og þess vegna er náttúra
raunveruleikans á bak við hinn sýni-
lega lreim eins mikill leyndardónrur
nú og nokkru sinni fyrr.
(Tausl. þýtt og endursagt).
REMBRANDT.
(Framhald af bh. 16) :
hann gamaldags, eins og rithöfunda
Viktoríutímabilsins.
FYRSTA ásökunin er léttvæg. — í
hverjum þumlungi Rembrandt-
myndar, er „abstrakt“-form, sérstak-
lega í síðari myndunr hans. Hann lék
sér með áhril' skugga og ljóss á svo
snilldarlegan liátt, að allir góðir lista-
menn öfunda hann af þeim tökum.
Á síðari æviárum sínum þroskaði lrann
tjáningu innri vitundar sinnar, og sú
tjáning hefur, eins og rödd mikils
söngvara, ekki verið endurbætt síðan.
Hvert einstakt atriði í myndum hans
er nákvæmlega rétt staðsett og sann-
leikannm samkvæmt. Hann notaði
niðurröðun og skipulag myndarinnar
til þess að tjá lífsskoðun sína, sýna
skapgerð einstaklings og stígandi bibl-
íusagna. Hin tíbrárlíku fornr hans
voru áhrifarík aðferð til þess að minna
á leyndardóma tilverunnar og ein-
staklingseðlisins. Meistaraleg handtök
hans á penslinum opnuðu honum leið
til þess að kanna fjölþætta og dular-
fulla náttúru mannsins og láta í ljósi
hina ríku sanrúð nreð öllu senr lifir,
sem hefur gert verk hans kær í brjósti
milljónanna. Hann óf saman á snilld-
arlegan lrátt formið og efnið.
UM SÍÐARI ásökunina er það að
segja, að enda þótt efnisval hans
megi virðast lrversdagslegt á yfirborð-
inu, verður ljóst við nánari skoðun og
íhugun, að meðferð efnisins gerir ein-
staklinga hans, landslagsmyndir og frá-
sögur, gæddar miklum túlkunarhæfi-
leikum, sem í einu vetfangi opinbera
allsleysi mikils hluta súrrealistískrar
listar samtímans. Efnisval Rem-
brandts, eins og Shakespears, er ekki
óvænt, en hin snilldarlega framsetning
breytir efninu í töfraheim, senr í eðli
sínu hefur varanlegt gildi. Þessi eigin-
leiki hefur skapað tilbeiðslukennda
lotning fyrir verkunr hans í brjóstum
margra. . . . “
Hér að ofan birtist ljósmynd af lista-
verki Rembrandts: Pétur afneitar
Kristi. Myndin er frá síðustu árunr
listamannsins, fullgerð árið 1660,
níu árum áður en hann dó.
19