Samvinnan - 01.02.1950, Blaðsíða 11

notuð eru í vélar orkuversins, soga
mjög í sig neutrónur og eru því
óheppileg í vélar, senr knúðar eru frá
atómofnum. Sú hætta, að geislavirk
efni komist inn í gufutúrbínurnar vof-
ir því yfir, og rísa út frá því marghátt-
uð vandamál, sem að svo komnu ekki
er ljóst hvernig leyst verði, eins og þau
hverjar verkanir geislaverkunarinnar
verði á kæli- og smumingsefni, ein-
angrunarefni og önnur raffræðileg
efni. Krafan verður þá sú, að efnið,
sem notað verður í vélar allar, verði
bæði að standast áhrif geislaverkan-
anna og þau háu hitastig, sem notuð
eru í nútírna gufuaflsstöðvum.
y FYRSTU stöðvunum, sem starf-
X ræktar voru í Bandaríkjunum til
vinnslu plútoníums, hins nýja gerfi-
frumefnis, sem unnið er úr úraníum
238 og sem getur gefið svipaðar, orku-
þrungnar keðjuverkanir og úraníum
235, var ekki leitast við að hagnýta
varmaorkuna. Var notað svo mikið
kælivatn, að Columbía-stórfljótið sem
kælivatnið er tekið úr, hitnaði um að-
eins eina gráðu. Er talið að þar hafi
um ein milljón kílóvattaorka farið for-
görðum. Á öðrum stöðum var gufan
ekki hituð nema upp í eitt hundrað
gráður. Á þann hátt er þó ekki hægt að
starfrækja gufuaflsstöð. Það minnsta
sem komizt verður af með, er um þrjú
Jiundruð stiga heit gufa, en æskilegast
væri að gufan va^ri um sex hundruð
stiga heit, því að orkunýting eldsneyt-
isins vex þá mjög snögglega. Verður
sem sé að taka fullt tillit til þeirra stór-
stígu framfara, sem einnig hafa orðið
á sviði hinna „venjulegu“ orkuvera.
Hins vegar er tæpast hægt að búast við
að unnt verði að hafa svo há hitastig
fyrst urn sinn, þar sem allt er svo óljóst
um það, hvernig vélabúnaðurinn
muni þola hið tvöfalda álag hins háa
liitastigs og geislaverkananna. I sann-
leika sagt vita menn ekki um neitt
smíðaefni, sem heppilegt sé í nútfma
gufuaflstöð, er gangi fyrir atómorku.
Draga því margir fræðimenn mjög í
efa, að fyrst um sinn verði hægt að
starfrækja atómorkuver þannig, að af-
kpma og rekstraröryggi sé viðunandi.
Telja þeir að slíkar stöðvar séu þá
fyrst hugsanlegar, er öruggt smíðaefni
og stóraukin rekstrarkunnátta hafi
fengist.
Keðjuverkanir þær, senr hefjast með
sundrun úraníum-atómanna og mik-
illi varmamyndun, var uppgötvuð í
desember 1938 af Þjóðverjunum
Hahn og Strassmann. Þó er það ekki
nema eitt afbrigði ('ísótóp) úraníum-
atómanna, svokallað úraníum 235,
sem sundrast við það að elektrónur
lenda í þeim. Við hverja atómsundrun
koma, auk gammageisla, fram þrjár
neutrónur, sem að sínu leyti geta vald-
ið nýjum sundrunum og breiðist efna-
breytingin þannig æ örar út. Þýðing-
armikið atriði í þessu sambandi er að
draga hæfilega úr hraða elektrónanna,
þannig, að þær fái sem ákjósanlegust
skilyrði til þess að sundra frekari úran-
íum-atómum. í Þýzkalandi var notað
til þess svokallað þungt vatn, sem á
stríðsárunum var framleitt í Nore<>i,
þar til vinnslustöðvarnar voru
sprengdar í loft upp. Á miðju ári 1942
var lítill úraníum-ofn kominn í gang
í Þýzkalandi. í honum var úraníum-
málmi komið fyrir í kúlulöguðum
lögum með þungu vatni á milli. Vegna
styrjaldarástandsins var þó þar í landi
ekki lögð rík áherzla á að halda rann-
sóknum þessum áfram þar eð ekki var
talið mögulegt að framleiða atóm-
sprengjur. Hálfu ári síðar, í desember
1942 var fyrsti úraníum-ofninn einnig
kominn upp í Bandaríkjunum. Þar
varð þróun þessara mála öll önnur og
örari, þar eð stefnt var að því með öll-
um ráðum að framleiða atómvopn,
sem og leiddu til skjóts sigurs í viður-
eigninni við Japani. Möguleikinn á
atómvopnunum sem stórvirkum hern-
aðartækjum varð þannig ástæðan fyrir
hinni afar-öru þróun, sem þarna varð.
Því miður er það enn svo, að megin-
ástæða hins mikla stuðnings stórveld-
anna við þessa vísindagrein er fyrst og
fremst af hernaðarlegum rótum runn-
in, vegna atómsprengjanna. Frekari
„kostur“ við þær er, að hin geislavirku
úrgangsefni liafa einnig reynzt notliæf
í hernaði þar eð geislaverkanir þeirra
eru svo miklar, að svæði, sem þeim er
dreift yfir, verður að „dauðasvæði",
sem öllum lífverum er stórhættulegt
að vera á. Með ótta og skelfingu hugsa
nú þjóðir heims til þess voða sem yrði,
ef til atómstyrjaldar kæmi, og því mið-
ur er sú skoðun almenn, að siðferði-
legur þroski mannkynsins sé ekki þeim
vanda vaxinn að liagnýta krafta þessa
til blessunar fyrir alla.
HAGNÝTING atómorkunnar til
friðsamlegra nota stendur því
langt að baki þróun atómvopnanna.
Mjog fróðlegt er í þessu sambandi
nefndarálit brezkra vísindamanna
undir forystu Blackett prófessors. F.r
þar greint frá því, að raunar sé mögu-
leg hagnýting atómorkunnar til iðn-
aðar jafnhliða framleiðslu atómvopn-
anna, en að það myndi þýða, að þró-
unin yrði á þann hátt hægari en ef
rannsóknarvísindin fengju aukið
frjálsræði. Nefndin benti á viðbúnað
Bretlands undir atómstyrjöld og að
þær þarfir myndu látnar sitja í fyrir-
rúmi. Sömuleiðis fjallar síðasta skýrsla
atómorkunefndar Bandaríkjanna til
Bandaríkjaþings nær ein\örðungu um
tilraunir með atómvopn. Viðleitnin
til þess að koma á alþjóða eftirliti með
atómorku fór út um þúfur í maí 1948.
Fyrir skömmu varð kunnugt, að Rúss-
land væri þegar farið að framleiða
atómsprengjur og mun það varla verða
til þess að draga úr því kappi, sem lagt
er á smíði atómvopna. Að vissu leyti
má segja, að hér sé fólginn vísirinn að
svari þeirrar spurningar, sem grein
þessi hefst á. Þegar svo verður komið,
að með vissu verður talið, að þriðja
heimsstyrjöldin sé orðin ógerleg vegna
þeirrar áhættu, sem henni fylgir fyrir
alla aðila, hlýtur hagnýting atomork-
unnar í orkuverum að verða efst á
baugi. Þá myndi umfangsmikil hem-
aðar iðngrein verða að samlaga sig við-
fangsefnum friðarins. Mætti jafnvel
segja að tæknilega séð séu hernaðarnot
atómorkunnar nauðsynlegur undan-
fari hinna almennu friðartíma nota,
því að kostnaðar- og útgjaldahliðin er
ekkert aðalatriði þegar um svo stór-
virkt vopn er að ræða, auk þess sem
menn í hergagnaiðnaðinum sætta sig
við meiri áhættu en almennt gerist og
á það ekki sízt við um sprengiefnaiðn-
aðinn.
Sem stendur eru í Bandaríkjunum
einum urn fimmtíu rannsóknarstöðv-
ar, sem hafa útbúnað til þess að gera
efnisagnir mjög hraðfleygar og eru þær
notaðar sem skeyti til þess að sundra
með þeim atómkjörnum. I öðrum
löndum jarðar er vitað um tíu slíkar
(Framhald á bls. 28)
11