Samvinnan - 01.05.1950, Blaðsíða 7

og verkamaður tíma og tíma eftir því
sem atvikin höguðu tækifærunum á
þessum árum.“
Man nfrœði ngur.
Vilhjálmur Stefánsson er mannfræð-
ingur að menntun. Hann lauk B. A.
prófi frá Norður-Dakota- og Iowa-há-
skólunum. Síðan fór hann til fram-
haldsnáms í Harvard háskólann og var
þar árin 1903—1906. Allan tímann
kostaði hann nám sitt sjálfur og síð-
ustu árin í Harvard hafði liann unnið
sér svo mikils álits, sem efnilegur
mannfræðingur, að hann var gerður
að aðstoðarkennara þar.
Þegar eg spurði Vilhjálm, hvenær
hann hefði fyrst farið að liafa áhuga á
mannfræði og landkönnun, sagðist
hann hreint ekki vita það. Síðan bætti
hann við:
„Eg held ég hafi alltaf haft áhuga á
mannfræði. ... já, meira að segja áð-
ur en eg fór að lesa þessa fræðigrein
kom áhuginn á að heimsækja ókunnar
og lítt þekktar þjóðir.“
Fyrsta landið, sem Vilhjálmur Stef-
ánsson heimsótti eftir að hann fór að
lesa mannfræði var ísland. Kom hann
hingað árið 1904, í sumarleyfi frá
skólanum, og gerði mannfræðirann-
sóknir. Kostnað fararinnar greiddi
hann sjálfur.Ári seinna fór hann aftur
til íslands í aðra rannsóknarferð.
Þessa ferð fór liann á vegum Harvard
háskólans og borgaði skólinn kostnað-
inn vegna rannsóknanna og fararinn-
ar.
Laridkönnuður.
Áhugi Vilhjálms á rannsóknarferð-
um af þessu tagi fór mjög vaxandi
eftir íslandsferðirnar. Þess vegna varð
það úr, að hann fór rannsóknarferð til
heimskautalandanna laust eftir seinni
íslandsferðina.
„Þessi ferð mín var aðallega farin
til þess að safna mannfræðilegum
gögnum um Eskimóa fyrir norðan
Mackenziefljótið og í Norður-Alaska,“
sagði landkönnuðurinn. „Ferðin tók
næstum tvö ár, 1906 og 1907, og báru
tveir háskólar, Toronto- og Harvard-
háskólinn, kostnaðinn."
Vilhjálmur Stefánsson vann sér
mikið álit, sem athugull vísindamað-
ur og glöggur landkönnuður, strax
eftir að hann birti niðurstöður sínar
af þessari rannsóknarferð sinni. Af-
leiðingin varð sú, að bandaríska þjóð-
minjasafnið og kanadíska jarðfræðifé-
lagið réðu hann og dr. Rudolph And-
erson til að verða forstöðumenn vís-
indaleiðangurs til heimskautaland-
anna á árunum 1908—1912.
Það var eins og áhugi Vilhjálms fyr-
ir landkönnun ykist með hverri rann-
sóknarferð. Hann lét ekkert lát verða
á að undirbúa annan leiðangur eftir
að einum var lokið. Strax árið 1913
lagði hann t. d. aftur af stað til heims-
skautalandanna. Nú var það kanadíska
ríkið, sem fékk hann til fararinnar.
„Við lögðum af stað frá Virginía í
Brezku Kólumbía í júní 1913,“ sagði
Vilhjálmur. „Tilgangur þessarar ferð-
ar yar að kanna landssvæðið fyrir
norðan Kanada og Alaska. Þessi ferð
tók fjögur ár.“
13 vetur og 10 sumur. i
heimskautalönduríum.
Vilhjálmur Stefánsson hefur alls
eytt 13 sumrum og 10 vetrum í heim-
skautalöndunum, auk þess sem hann
hefur faríð þangað ótal snöggar
ferðir.
„Á stríðsárunum vann ég fyrir
bandaríska flotann,“ sagði Vilhjálm-
ur, „og þá var ég alltaf með annan fót-
inn yfir í heimskautalöndunum. Á
þessum árum flaug eg þangað oft viku-
lega, enda þótt aðalbækistöð mín
væri Netv York.“
Rithöfundur.
Vilhjálmur Stefánsson hefur verið
afkastamikill rithöfundur. Flestar
bækur hans eru byggðar á ferðalögum
hans um heimskautalöndin. Sumar
þeirra eru fræðibækur fremur en bæk-
ur til skemmtilesturs. Flestar eru þær
hins vegar skrifaðár í svo skemmtileg-
uni stíl, að dómi bandarískra gagnrýn-
enda, að fólk hefur unun af að lesa
þær.
„Eg vandist á að lesa mikið í æsku,“
sagði Vilhjálmur. „Pabbi og mamma
voru bæði bókhneigð eins og títt er
um íslenzkt bændafóik austan hafs og
vestan. Þess vegna vaknaði lestrar- og
rithöfundaráhuginn hjá mér þegar í
æsku.“
Þessi áhugi Vilhjálms á ritstörfum
kom sér vel fyrir hann á skólaárunum.
í eina tíð vann hann t. d. fyrir sér sem
blaðamaður við Bostonblaðið Even-
'ing Transcript. í annað skipti var
hann fréttaritstjóri við Norður-Da-
kótablaðið Plaindealer, sem gefið var
út í Grand Forks. Og alla ævi hefur
liann skrifað mikið í ýmis blöð og
tímarit.
Landkönnuðurinn hefur alls skrif-
að 22 bækur. Margar þeirra hafa verið
þýddar á erlend tungumál. „Rússar og
íslendingar hafa þó gefið út fleiri
þýðingar af bókum mínum en flestar
aðrar þjóðir,“ sagði Vilhjálmur.
Bókasafnið.
Vilhjálmur Stefánsson á mikið og
stórt bókasafn í New York. Safn þetta
er sérgreint þannig, að bækur þess
fjalla nær eingöngu um heimskauta-
löndin og það er þau varða.
„Eg byrjaði að safna þessum bókum
fyrir þrjátíu árum síðan,“ sagði land-
könnuðurinn. „Nú eru í kringum
1800 bundin bindi og 1500 bæklingar
í safninu. Öll þessi rit eru um heim-
skautalöndin að undanskildum 10 af
hundraði, sem eru um lönd þau, sem
næst liggja heimskautalöndunum.“
Vilhjálmur gat þess, að hann ætti
líka annað bókasafn. „Þetta safn er á
búgarði mínum uppi í Vermountrík-
inu,“ sagði hann. „í þessu safni eru
ýmsar bækur almenns eðlis og eru þær
7000 talsins. Þarna er t. d. íslenzka
bókasafnið mitt. í því eru 1500 bæk-
ur, sumar þeirra mjög fágætar. Eg á
t. d. allan Sunnanfara og Norðanfara
auk rnargra guðsorðabóka og gamalla
og nýrra ljóðabóka og kvæðakvera. Þá
á ég að sjálfsögðu íslenzku fornbók-
menntirnar.
Islenzka safnið mitt er svona gott,“
bætti Vilhjálmur við, „af því að vinur
föður míns, Eggert Laxdal frá Akur-
eyri, arfleiddi mig að bókasafni sínu.
Þetta var afbragðs gott safn. í því voru
um 1000 bindi, sum þeirra mjög sjald-
gæf og dýr.“
Landkönnuðurinn gat þess, að hann
væri hættur að bæta íslenzkum bókum
við safn sitt, vegna þess að þær væru
svo dýrar. Hins vegar kvaðst hann
kaupa mikið af bókunr þeirn um ís-
land, sem gefnar eru út í Bandaríkj-
unum, sérstaklega þó þær, sem fjalla
um félagsfræðileg eða söguleg efni.
Handbókin mikla.
Vilhjálmur Stefánsson vinnur nú að
handbók um heimskautalöndin. Á
ensku heitirhúnEncyclopaediaArtica.
7