Samvinnan - 01.05.1950, Blaðsíða 25

■ óbreyttu hermenn — fallbyssufóður
hinna stríðandi herja. Peðin sækja
fram um einn reit í senn, þótt þau
geti lagt undir sig tvo reiti í byrjunar-
áhlaupinu. Þau fella andstæðinginn
með því að ganga áfram á ská.
Það er heldur enginn leyndardóm-
ur, hvernig á að leika fram foringja-
liðinu. Biskuparnir ferðast díagónalt,
áfram og aftur á bak, án takmarkana
á opnu borði. Riddararnir hoppa á
ská yfir reit. Hrókarnir ferðast beint
áfram eða aftur á bak og eru sterkir,
sem kallað er, sérstaklega í endatafli.
Kóngurinn er enginn berserkur og
getur ekki ferðazt nema um einn reit
í senn, nema þegar hrókað er. Hann
hefur ekki meira frjálsræði en kóng-
ur, sem lýtur þingbundinni stjórn, og
hann þarf mikinn lífvörð. En drottn-
ingin — þar er kvenmaður, sem betra
er að hafa gát á. Hún er skeleggasti
bardagamaðurinn á borðinu. Vald
hennar varð til á dögum endurreisn-
arinnar. Þá var leikreglunum breytt.
Áður var hún bara venjuleg dama,
með litlar hugmyndir um réttindi
kvenna.
Það er ekki hægt að handtaka kóng-
inn, eins og liðsmennina. Ef ekki er
hægt að forða honum úr skák, eða
bera mann í milli, er hann mát, og
það er takmark taflsins. Mát er leiks-
íok, án tillits til þess, hversu marga
menn hvor keppinautur á eftir á borð-
inu.
. Það er líka auðvelt að læra fyrstu
og beztu byrjunarleikina. En þaðan
í frá miðar ört að því, að lærdómur-
inn verður flókinn. Notkun liðsaflans
býður upp á ótrúlega fjölbreytni í
möguleikum. Til dæmis má nefna
það, að fjórir fyrstu leikirnir geta
skapað aðstöður, sem fræðilega skoðað
bjóða upp á 500.000.000.000 mismun-
andi taflstöður. Það er til happs fyrir
skákíþróttina, að ekkert vit er í flest-
um þessum taflstöðum og þær koma
því ekki til greina í veruleikanum.
Sjaldnast er um nema fáar leiðir að
velja, sem nokkurt vit er í eftir hvern
leik andstæðingsins. Val skynsamlegra
leikja er auðveldað af nokkrum al-
mennum strategiskum og herfræðileg-
um grundvallarreglum, sem auðvelt er
að skilja og forða því, að leggja þurfi
leikjaröðina í kennslubókum á minni.
TÖFRAR þessarar íþróttar eru í
augum skákmanna hinir sömu og
sérhverrar annarrar listgreinar í aug-
um þeirra, sem hana stunda. Eitt sinn
lagði ég þá spurningu fyrir nokkra
kunna menn, hvers vegna þeir væru
skákáhugamenn. Tveir kunnir for-
stjórar gáfu nær því sama svarið. Þeir
sögðu það vera vegna þess, að skákin
takmarkaði mjög heppnismöguleik-
ana og legði áherzlu á gott skipulag.
Tónlistarmaður skrifaði, að skákin
væri eins og lífið sjálft. Hún kenndi
að samhæfa skynsemi og eðlisávísun.
Stærðfræðingur hafði gaman af fegurð
leiksins. Vel hugsuð leikjaröð var í
hans augum eins og fallegt dærni.
Frægur heimspekingur játaði, að
áhugi hans fyrir skák væri mótsagna-
kenndur. Fræðilega séð ættu heim-
spekingar að vera skákaðdáendur
vegna þess að tilviljunin er þar úti-
lokuð. Afleiðingar sérhvers leiks eru
bundnar ákveðnum lögmálum, og
skynsemi og rökvísi sigra. En það hefði
komið fyrir sig, hvað eftir annað, að
eftir að hann hefði lagt sig fram um
að finna bezta leikinn, hefði rökvísi
hans reynzt ófullnægjandi. Hann
hafði gaman af skák vegna þessarar
óvissu. Áhugi hans var bundinn því
ófyrirsjáanlega.
STÓR meirihluti skákmanna eru
ekki sérfræðingar, en það skemm-
ir ekki ánægju þeirra af því að tefla.
Til eru nokkur þúsund ágætir skák-
menn. Ofan þeirra standa hinir 'út-
völdu, og þeir eru fáir, aðeins 50—100
menn.
í milli áhugamannsins og meistar-
ans er óbrúandi djúp. Þetta kenrur
bezt í ljós, þegar eftir skákbyrjunina,
þegar sú raun, að reikna jafnvel ekki
nema þrjá til fjóra leiki fram í tím-
ann mundi verða ofraun fyrir heila
mannsins, vegna hins mikla aragrúa
taflstöðumöguleika, er fyrr var nefnd-
ur. Hér er hinn fákunnandi skákmað-
ur á hálum slóðum, á meðan stöðu-
kennd meistarans — afleiðing mikill-
ar reynslu — gerir honum mögulegt
að kjósa þann leik, sem að mestum
líkindum er beztur. Þessi stöðukennd
gerir skákina fremur list en vísindi.
Hvaða hæfileikar eru að baki yfir-
burðum skákmeistarans í þessum
þætti taflsins og síðar? Þeir, sem ekki
kunna skák, lialda stundum að meist-
arinn þarfnist óvenjulegs minnis,
mjög mikillar greindar og hæfileika
til þess að einbeita hugsuninni. Vel
má svo vera. En skipuleg athugun á
nokkrum fremstu skákmeisturum
heimsins, sem gerð var af sálfræðing-
um, leiddi í ljós, að hin almenna
skoðun um sérstaka hæfileika þessara
manna, er mjög vafasöm. Það var upp-
lýst, að minni skákmeistarans er ó-
25
Mikhail Botvinnik, núverandi heimsmeistari i skák.