Samvinnan - 01.12.1950, Page 2

Það er maðurmn sjálfur!
HINN víðkunni ameríski þjóðíélagsfræð-
ingur, Lewis Mumford, ræðir í bók
sinni um „Kjör mannsins" um hlutverk sam-
vinnustefnunnar, i sambandi við skilgrein-
ingu þá, er hann gerir á siðabótinni og mót-
mælendatrúnni. Ummæli hans eru sjálfsagt
ekki neinn endanlegur dómur um hvorug
þessi efni, en í augum samvinnumanna hljóta
þau að teljast athyglisverð og þess makleg,
að vera ílniguð. Mumford segir:
„Áhuginn fyrir því að skapa kristilegt mat
á efnahagslífinu varð að lokum að undir-
stöðu hinnar voldugu samvinnuhreyfingar,
sem upphófst með starfi vefaranna í Roch-
dale um miðja nítjándu öld. Á tæpu fimm-
tíu ára skeiði reistu hinir brezku áhangendur
þessarar stefnu umfangsmikið skipulag til
framleiðslu og dreifingar, sem keppti við
binar stærstu stofnanir einkafjármagnsins um
hagkvæman rekstur og góða forustu. Sá mað-
urinn, sem stærstu lilutverki gegndi í þessari
uppbyggingu, G. T. W. Mitchell, fékk aldrei
nema 150 sterlingspunda árslaun fyrir starl
sitt, og er það sönnun þess, að til er önnur
hvatning til dáða en hin háu laun, sent kapí-
talisminn hefur á boðstólum fyrir sína for-
ustumenn. Samvinnuhreyfingin er e. t. v.
síðasta tjáning mótmælandatrúar miðald-
anna og kröfu liennar um kristilegt efna-
liagsskipulag. Vöxt og útbreiðslu hennar i
dag skortir þó móralska og andlega endur-
fæðingu sem þá, er skapaði stærstu persónu-
leika mótmælenda á sinni tíð. Án slíkrar
móralskrar endurfæðingar er samvinnustefn-
an dæmd til þeirrar hrörnunar og upplausn-
ar, sem stafar frá þeim eignleikum, er lienni
sjálfri er þó ætlað að uppræta: gróðafíkn og
veraldlegri eigngirni."
YMSUM kann að virðast einkennilegt,
að rætt sé um andlega endurfæðingu í
sambandi við samvinnuhreyfinguna eða að
yfirleitt sé rætt um andlegt líf í þessu sam-
bandi. Eða er hægt að halda því fram og
rökstyðja það, að samvinnuhreyfingin í dag
sé annað og meira en stórfyrirtæki, með verzl-
unarbúðir í liverri höfn og verksmiðjur í
mörgum landshlutum? Jafnvel þeir, sem
lengra skyggnast og sjá þúsundir landsmanna
að baki verzlunarbúðunum og verksmiðjun-
um, átta sig naumast 'á jiví, að hægt sé að
ræða um móralska endurfæðingu þessa starfs,
því að i augum þeirra fjölmörgu landsmanna,
sem starfa að því að stjórna jjessari umfangs-
miklu efnahags- og fjármálastarfsemi, er starf-
ið meira í ætt við raunhæf og veraldleg atriði
en háfleygar hugsjónir og andlega áreynslu.
Menn sjá gildi starfseminnar i ljósi liins jarð-
bundna gjaldmiðils en ekki í óáþreifanlegum
stefnumiðum og draumkenndum hugsunum.
Félagsmennirnir ræða afurðasölu og vöru-
verð, umsetningu og verzlunarkostnað, stað-
greiðslu og arðsúthlutun. Þeir keppa að því
að gera fjárhagsútkomuna sem bezta, og
vissulega er það ekki lítilsvert atriði. Hér
eru hversdagslegir og áþreifanlegir hlutir
í milli liandanna. Þeir hefja hugann ekki á
flug. Þeir eru bundnir við jörðina, sem við
stöndum á, og leit okkar eftir málsverði á
morgun. Og vissulega verður því aldrei neit-
að, að þetta allt er nauðsynlegt og enda ekki
á það déilt. Samvinnumenn eiga litla samúð
meö þeim mönnum og kenningum, sem hlaða
upp fallegum setningum og spádómum um
dýrðarríki framtíðarinnar, en hrökkva und-
an inn í fylgsni og skúmaskot þegar að því
kemur að leggja á sig starf til þess að gera
draumsjónina að veruleika. Það þarf að sjálf-
sögðu teikningu og hugvit, þegar hús er
reist, en það jiarf líka múrsmiði, trésmiði
og rörlagningamenn, ef húsið á nokkru
sinni að verða annað og meira en skýjaborg
og loftkastali. Rochdale-vefararnir áttu sínar
ttikningar að húsi framtíðarinnar, og þær
voru djarfmannlegar og lausar við tízku-
bundinn vana samtíðarinnar. Þeir ætluðu
hvorki meira né minna en „að samhæfa kraft-
ana, sem starfa að íramleiðslu og dreifingu,
uppeldi og framkvæmdum, eða með öðrum
orðum, að stofnsetja samfélag, sem er sjálfu
sér nóg, vegna þess að öll áhugamál Jiátttak-
endanna hníga að sama ósi,“ eins og sagt er
í einni skilgreiningu á stefnumiðum þeirra.
HÉR er í reyndinni drepið á þær liug-
sjónir, sem hafa hvatt samvinnufrömuði
og frumherja margra landa til starfs og dáða.
Forustumenn íslenzku samvinnuhreyfingar-
ii.nar á ofanverðri öldinni sem leið og fyrstu
árum þessarar aldar, dreymdi um nýtt og
betra jjjóðfélag, sem veitti þegnum sínum
tækifæri til þroska og menningar. Það eru
hugsjónir sem þessar, sem lyftu samvinnu-
stefnunni upp yfir liversdagsleikann, gráan
og Jmngan, á fyrstu starfsárum hennar, og
gálu frumherjunum styrk í vonbrigðum og
erfiðleikum. Það voru ekki launin, sem
hvöttu Jakob Hálfdanarson, er hann bograði
1 gryfjunni á kambinum í Húsavík og af-
lieiiti fyrstu vörurnar til félagsmanna Kaup-
félags Þingeyinga, heldur eldleg hugsjón, sem
logaði í brjósti hans og veitti honum öll þau
laun, sem lionum voru nokkurs virði. Síðan
eru liðin mörg ár og samvinnustefnan hefur
ferðazt langan veg og þokazt nær því tak-
marki, sem þessir menn sáu rist eldrúnum á
fjarsta sjóndeildarhring. íslenzk þjóð býr nú
við menningarlega verzlunaraðstöðu, þótt
margt skorti enn á, og lnin þolir samanburð
að þessu leyti, og á mörgum öðrum sviðum,
við jiað, sem aðrar þjóðir búa við. Samvinnu-
hrcyfingin á ríkan jiátt í þeirri jiróun. Hún
getur með stolti minnzt farinnar leiðar. Og
enn í dag er það sami vitinn, sem Jakob
Hálfdánarson sá, sem lýsir hundruðum sam-
vinnustarfsmanna um gjörvallt landið og
styrkir þá í starfinu og hvetur þá til þess að
leggja ekki mælistiku auranna á hvert við-
vik, því að takmarkið er að breyta svo lýð-
ræðisþjóðfélaginu á efnahagssviðinu, að fram-
ltiðslan verði bein þjónusta við manninn,
og þar með verði auðveldaðir möguleikarnir
til þess að hækka lífsstig allra. Hér er um að
ræða takmark, sem sjálfsagt má kalla að inni-
bindi „veraldlega eigingirni", en það er þá
líka knýtt órjúfandi böndum við hugsjónina
um velferð náungans.
ISÍÐASTA liefti Samvinnunnar birtist
merkileg grein, sem er þess virði, að
samvinnumenn íliugi efni hennar. Þar bendir
brezkur hugsuður og vísindamaður á afl hug-
sjónanna, og hann sannar mál sitt á eftir-
tektarverðan hátt. Það eru ekki krónurnar,
sem kommúnisminn getur lagt í lófa ein-
staklinganna, sem eru styrkur lians, því að
Jiær eru ósýnilegar og oft negatívar, heldur
er það sú heimsmynd og hugsjón, sem hann
lieldur uppi fyrir sjónum hins óbreytta al-
þýðumanns, sem seiðir og dregur. Hér er á
ferð stefna, sem býðst til að útiloka óréttlætið
í mannheimi, segir við hvern einstakling: Þú
ert rangindum beittur, við skulum rétta þér
hjálparhönd. Hér er skírskotað til verald-
legrar eigingirni mannsins en þó aðallega til
Jieirrar þrár, sem blundar í brjósti hvers
mannsbarns, að lyfta huganum upp yfir hvers-
dagsleika og erfiðleika samtímans og til þess
ástands og þeirrar aðstæðu, sem hugsjón skap-
ar. Kommúnisminn hefur skilið það rétt, að
af þessu tvennu, er það hugsjónin, sem lyftir
þyngra hlassi, og hann leggur því megin á-
htizlu á hana. Samvinnumenn, og raunar
allur liinn menntaði heimur, sér og skilur,
að heimsmynd komúnismans er afskræmd og
röng og leiðir aðeins til enn meiri þjáninga
og hörmunga því að ekkert, ekki einu sinni
lífið sjálft, er svo dýrmætt, að réttmætt sé að
fórna frelsinu fyrir það. En það er skamm-
sýnt að fordæma svo andstæðinginn að meta
ekki verðleika hans. Þá vaknar þessi spurn-
ing: Frum við ekki búnir að leggja samvinnu-
hugsjóninni of traustlega við festar krónu og
aura? Höfum við metið réttilega aðstöðu
aurans í lófanum og hugsjónarinnar við sjón-
deildarhring? Skiljum við jiað nógsamlega,
(Framhald á bls. 26).
SAMVINNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
samvinnufélaga
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87,
\kureyri Sími 166
Prentverk
Odds Björnssonar
Kemur út einu
sinni i mánuði
\rgangurinn kostar
kr. 25.00
44. 12. hefti
Desember
1950
2