Samvinnan - 01.12.1950, Page 6

þekktu þetta á vísindalegan hátt.
Þannig er það t. d. kunnugt, að í Aust-
urlöndum sáu menn um frjóvgun
döðlupálmans á vorin, með því að strá
blómdufti úr karltrjánum yfir kven-
plönturnar. Var sá mánuður nefndur
döðlumánuður, er þessi athöfn fór
fram, og var í sambandi við liana hald-
inn gleðskapur mikill, þar senr meðal
annars voru lialdin eins konar silfur-
brúðkaup allra guða og gyðja. Minnir
þetta nokkuð á brullaup frjósemdar-
guðsins Freys og Gerðar Gymisdóttur
í Barrey, er um getur í norrænum
fræðum. Trjágiftingar voru algengar í
Þý/.kalandi til forna og austur í Ind-
landi hafa þær einnig þekkzt um lang-
an aldur.
QTUNDUM \7AR því einnig trúað,
O að það væri sálir l'ramliðinna, sem
tæki sér bústað í trjánum. Þessi trú
þekkist meðal margra frumstæðra
jtjóða enn í dag, t. d. Ástralíunegra,
sem þess vegna auðsýna trjánum ávallt
mikla lotningu. Sama trú ríkir í Fil-
ippseyjum. Hyggja innfæddir menn
jaar, að sálir forfeðranna setjist eink-
um að í fögrum trjám, og svo Jaegar
jaýtur í skóginum, halda Jieir að hvísl-
ið í laufinu sé raddir hinna framliðnu,
og í hvert skipti sem joeir ganga fram
hjá slíkum trjám, beygia joeir sig til
jarðar og biðja andana fyrirgefningar
á Jdví, ef ró þeirra er raskað. Tré jtessi
eru blötuð og jieim færðar fórnir, og
ef eitthvert jieirra skaddast, er talið
víst að af því leiði pest eða óhamingju
fyrir landið. í Kóreu er því trúað, að
Jjað séu einkum sóttdauðir menn eða
konur, sem andast á barnssæng, sent
taki sér bólstað í trjám. Er steinaltari
reist undir trjánum og vín og kökur
borið þangað öndunum til viðurværis.
Svipaðrar hugmyndar gætir í Kína,
Jiar sem það hefur verið venja frá alda
öðli, að gróðursetja tré við hverja
barnsfæðing, lireysti og hamingju
barnsins til verndar. Er venjulegast
plantað sígrænni furu eða cyprusviði,
með því að lífsmagn þeirra trjáa þykir
mest. Því er svo trúað, að sálir Jjessara
einstaklinga hverfi í trén, er þeir and-
ast.
Upprunalega mun hafa verið litið
svo á, að sálir framliðinna væru fast-
bundnar við trén og hlytu að líða und-
ir lok og deyja með þeim. En á þessu
verður breyting jiega.* stundir líða
fram. Þá er farið að líta svo a, að tréð
sé einungis bústaður, sem andinn geti
notað og yfirgefið eftir vild. Þannig er
nú kynþáttur einn á Austur-Indlandi,
sem trúir á skógaranda, sem búa á dag-
inn í stórum og einmanalegum tijám
langt inni í skóginum. En á kvöldin,
þegar tungl veður í skýjum, iar’a Jieir
á flakk, og ráfa um skóginn. Eru þeir
ferlegir ásýndum og vissara að blíðka
jiá með fórnum. Annars gætu Jieir orð-
ið að illvættum, sem legðust á upp-
skeruna og ónýttu hana. Einkum er
hætt við að Jieir reiðist, ef tré þeirra
eru felld. Þess vegna er ávallt örugg-
ara, þegar tré er höggvið að jirábæna
andann fyrst með góðu að setjast að í
öðru tré og verður þá að fara alla vega
vel að honum, annars er reiði hans vís.
Frá Jiví er sagt, að þegar Hollend-
ingar voru að leggja vegi um Sumatra
og ryðja þurfti skógana, liafi innfædd-
ir menn, sem að verkinu unnu, stöð-
ugt verið að biðja trjáandana fyrir-
gefningar og lýst sökinni á hendur út-
lendingunum með þessum orðum:
„Reiðist oss eigi andar, sem í trjánum
búa, Jiótt vér höggvum niður bústaði
ykkar. Ekki er þetta gert eftir okkar
vilja, heldur fyrirskipun verkstjór-
ans.“ En svo kom það stundum fyrir,
að þeir þurftu að ryðja ofurlítinn blett
Iianda sjálfum sér til ræktunar, og þá
viðhöfðu þeir brellur. Þeir skrökvuðu
því að Öndunum, að þetta væri einnig
gert eftir útlendri skipun og létu lesa
upp bréf Jiar af lútandi. Síðan mæltu
Jieir: „Þarna sjáið þið! Við megum til
að gera Jietta, annars verðum við
hengdir.“
Og enda Jiótt trén væru söguð niður
í húsavið, þótti það eigi öruggt, nema
andarnir loddu einhvers staðar við
timbrið. Var þá það ráð tekið að slátra
alifugli og rjóða síðan þak og veggi
fórnarblóði dýrsins, til að gera and-
ana sér góðviljaðri. Ef um hof var að
ræða, dugði helzt ekkert minna en
mannablót.
BLESSUN SÚ, sem trjáandarnir
veittu mönnum, var talin marg-
vísleg. Þeir gerðu regn og sólskin og
tryggðu Jjannig sáð og uppskeru. Þeir
voru frjósemdargoð og stuðluðu að
því að leysa kind frá konuin. Hétu
konur í barnsnauð jafnan á Jiá sér til
fulltingis. Þegar Gallar báðu um góða
uppskeru, voru þeir vanir að dansa
kringum helgar eikur, og lengi hélzt
sá siður í SvíJjjóð að stinga laufgaðri
grein í hvert plógfar. Þótti það tryggja
góða uppskeru. í Þýzkalandi og
Frakklandi hélzt lengi sú venja að
flytja heim á síðasta vagninum af akr-
inum grein af tré, sem síðan var þakin
korni. Hún var síðan negld á korn-
hlöðuna og því trúað, að andi jarðar-
gróðans mundi haldast þar við til
næsta vors, er sáð væri á ný.
Þá var mikill átrúnaður á því, að
trjáandarnir stuðluðu að frjósemi
hjarðarinnár og fjölgun mannkynsins.
í Kyrrahafseyjum sums staðar ríkir sú
trú, að ófrjó kona þurfi ekki annað en
faðma hið helga tré til þess að verða
barnshafandi. Ef hún faðmar tréð að
austan fæðir hún sveinbarn, en mey-
barn ef hún faðmar það að vestan.
Svipuð hugmynd lá til grundvallar
fyrir þeirri venju, sem lengi tíðkaðist
í Austur-Evrópu, að ungir menn gróð-
ursettu trjárunn við dyr ástmeyjar
sinnar. í ýmsum héruðum Svíþjóðar
var það lengi þjóðtrú að gróðursetja
skyldi verndartré nálægt heimilinu,
helzt ask eða álm. Þótti óheillavænlegt
að brjóta grein af tré þessu, og ef kona
skyldi fæða faðmaði hún tréð, svo að
hún skyldi koma sem léttast niður.
Virðist hér gæta sömu hugmyndar
og í grísku goðsögninni um gyðjuna
Letó. En þess er getið um hana, að
hún faðmaði tvo lárviði áður en hún
náði að fæða tvíburana Apollo og
Artemis.
ANNIG mætti lengi halda áfram
að rekja ýmsar fornar venjur og
trúarhugmyndir, sem lúta að trjá-
dýrkun og sýna fram á, hvernig eimir
eftir af þeim átrúnaði enn í dag. En
nóg hefur nú verið nefnt, til að skýra
að nokkru, í hverju átrúnaður Þóris
snepils liefur verið fólginn, þegar sagt
er að hann hafi „blótað lundinn".
Og vér höfum nú séð, að enda þótt
óvíða sé getið um átrúnað Jienna í
fornsögum vorum, þá er hann þó
reyndar aðeins angi af átrúnaði, sem
þekkzt hefur um allan heim frá alda
öðli, og verið furðulega útbreiddur
meðal mannkynsins.
Að vísu vitum vér ekki glöggt, hvað
af þessum hugmyndum hefur verið
ríkast í huga Þóris snepils, er hann
blótaði lundinn. Var Jjað ef til vill
(Framh. d bls. 26)
6