Samvinnan - 01.12.1950, Side 7
Valdimar og hjólhesturinn
NÚ HAFÐI sölumaðurinn dvalið tvo
tíma á bænum, en Valdimar hafði enn
ekki tekið ákvörðun. Átti hann að kaupa
eða kaupa ekki? Það var vandinn stóri.
Raunar var það móðir hans, sem þurfti að
ákveða sig. Valdimar var ekki nógu gam-
all til þess að undirskrifa kaupsamning.
Hann var ekki myndugur enn, aðeins
átján ára. Ekkert gat því orðið úr þessu, ef
móðir hans vildi ekki samþykkja ráða-
gerðina. En hér var þó um að ræða heit-
ustu óskina, sem hann hafði nokkru sinni
alið í brjóstinu. Alla ævina, frá því að
hann mundi fyrst eftir sér, hafði hann
langað til að eiga hjólhest.
Þessi þrá hafði þó ekki vaknað fyrir al-
vöru fyrr en árið, sem hann gekk til
spuminga. Margir af fermingarbræðrun-
um áttu þegar hjólhest. Valdimar átti
langa leið til kirkjunnar, hálf önnur míla
var það að minnsta kosti, og hann þurfti
því snemma á fætur til þess að vera kom-
inn til spurninganna í tæka tíð. En þegar
skammur spölur var eftir, komu sumir
drengirnir þjótandi á hjólhestum. Þeir
höfðu ekki þurft að leggja snemma upp,
en samt voru þeir komnir til kirkjunnar
á undan honum. Og þegar spurningunum
var lokið, hoppuðu þeir léttilega á bak á
hjólhestunum, veifuðu yfirlætislega til
þeirra félaga sinna, sem voru bara fót-
gangandi, og voru horfnir áður en maður
gát talið upp að tíu. Löngu áður en Valdi-
mar var hálfnaður, voru þeir komnir
heim. Á þessum stundum var það, sem
Valdimar í hjáleigunni langaði mest til að
eiga hjólhest.
Ef faðir hans hefði lifað, er líklegast að
óskin hefði fyrir löngu verið orðin að
veruleika. Hann hafði haft starf við járn-
brautina og launin höfðu verið heilar þrjár
krónur á dag. Þar að auki var það starf
hans að sjá um búskapinn á hjáleigunni,
sem á þeim árum hafði gefið góðan skild-
ing í aðra hönd. En þegar faðirinn dó, og
Valdimar bjó einn með móður sinni,
breyttist allt. Valdimar greip í verk hjá
nágrönnunum, en lítið kom í aðra hönd
og mikið skorti á að Valdimar kæmi heim
með jafn mikla penigna og faðir
hans hafði gert. Það, sem eftir
var, er hann hafði greitt móður
sinni fyrir matinn, þurfti hann
að nota til að kaupa sér föt. Það
varð ekki séð, að hann hefði
nein efni á að kaupa sér hjól-
hest. Hann gat svo sem hætt
að hugsa um það. í það minnsta
næstu árin. Vitaskuld, játaði
hann með sjálfum sér, var auð-
vel að komast af án þess að
eiga hjólhest. Hann var hraust-
ur og göngugarpur hinn mesti.
Það gerði honum því raunar
ekkert til þótt hann ætti engan
hjólhest. En málið var bara
Smásga eftir
Vilhelm Moberg
ekki svona einfalt. Það er við samanburð
við þá, sem betur eru staddir, sem sársauki
og beiskja vakna í brjóstinu. Jafnaldrar
hans áttu flestir hjólhesta. Þeir áttu þar
hlut, sem hann átti ekki. Hann gat ekki
séð réttlætið í þvL
Á sunnudögum söfnuðust drengirnir
saman við vegamótin með hjólhestana
sína. Umræðuefnið var jafnan hið sama:
Hvert á að fara í dag? Á skemmtunina í
Sjöboda eða á stúkufundinn í Bergsjö?
Eða kannske á útiskemmtunina í Ákers-
hult? Og svo töluðu þeir um hjólhestana
sína og um það, hver væri beztur og lipr-
astur. Það var talað um pedala og fríhjól,
slöngur og ventla og annað fagmál. Hjól-
hestamir höfðu gjörbreytt sunnudögun-
um fyrir þessum piltum. En Valdimar var
bara ekki í þessum hóp. Hann gat að vísu
komið á vegamótin og hlustað á umræð-
umar. En hann var bundinn við túnfótinn
heima á meðan hinir fóru frjálsir ferða
sinna eins og fuglar himinsins. Ef þeir
lögðu upp í ferð á annað borð, skipti það
engu máli, hvort áfangastaðurinn var míl-
unni nær eða fjær. En fyrir fótgangandi
mann var öðru máli að gegna. Það var til
einskis að brokka á eftir þeim á sunnu-
dögum. Skynsamlegra að halda sig heima
við. Og það hefði svo sem verið ágætt, ef
félagamir hefðu ekki verið í langferð á
hjólhestunum sínum. Og þannig varð það,
að óskin um að eignast hjólhest varð æ
háværari í brjósti hans. Nú var hann orð-
inn átján ára og þegar hann vann við torf-
ristu hjá bændunum voru daglaunin heil-
ir 50 aurar á dag.
OG SVO var það í dag, sem hjólhesta-
sölumaðurinn kom frá kaupstaðnum.
Hann hafði umboð fyrir hinar víðfrægu
„Morgunstjörnu“-hjólhesta. Verðið var
hundrað krónur út í hönd, eða hundrað og
tuttugu með afborgunarskilmálum, en það
gerði tíu krónur á mánuði allt árið. Valdi-
mar hafði hitt þennan náunga þegar hann
var á heimleið frá torfristunni. Hann
hafði fylgzt með honum heim til hjáleig-
unnar og nú hafði hann verið í nærri því
tvo tíma að reyna að sannfæra móður
Valdimars um að hjólhesturinn væri
nauðsyn fyrir heimilið og þar að auki fá-
anlegur með sérstökum kostakjörum.
Sjálfur hafði Valdimar ekki sagt orð.
Hann þurfti þess ekki. Móðir hans vissi
fullvel, að hann langaði óskaplega mikið
til að eignast hjólhest.
Móðir hans hafði auðvitað ekkert á móti
því í sjálfu sér að hann eignaðist hjólhest.
Hún unnti honum þess vel. En það var
eitt, sem var henni þymir i augum: að
þurfa að skrifa nafn sitt á blað, á samning,
eins og sölumaðurinn kallaði það. Faðir
hennar hafði einu sinni rekið sig á, að
slíkt gat verið hættulegt. Hann hafði þurft
að vinna baki brotnu hálfa ævina til þess
að geta staðið við ábyrgðarskuldbindingu,
sem hann hafði undirritað Samningurinn
um hjólhestskaupin var auðvitað ekki
neinn víxill, en pappír var hann samt og
undirskriftin var skuldbinding.
Hún hafði gengið út í fjósið til að mjólka
kúna, en sölumaðurinn hafði elt hana
þangað. Hann var þrár sá, eins og flestir
„agentar“. En hún gat ekki fengið sjálfa
sig til þess að skrifa nafnið sitt á þetta blað.
„Eg skal borga á réttum tíma.“ Þetta
var eiginlega það eina, sem Valdimar hafði
lagt til málanna. Móðir hans taldi líka, að
hann mundi geta staðið í skilum með þess-
ar 10 krónur á mánuði. En hundrað og
tuttugu krónur var stór upphæð. Það vissi
hún. Hún mundi glöggt, að fyrsta árið,
sem hún var í vist, höfðu árslaunin verið
tólf krónur. En nú sagði Valdimar:
„Hjólhesturinn getur líka komið mér að
góðu gagni, þegar eg þarf að ferðast til
og frá vinnu.“
Satt var það. Móðirin kinkaði kolli.
Hann gat hjólað fram og til baka þegar
hann fór til torfristunnar. Það mundi
spara bæði tíma og erfiði. Og svo gæti
hann farið til kirkjunnar annað veifið á
sunnudögum, en annars var
hætt við að lítið yrði úr kirkju-
ferðum. — Valdimar var á sama
máli, hann mundi geta skropp-
ið í kirkju sunnudag og sunnu-
dag. Þarna gæti hún séð, hvað
það væri gagnlegt að eiga hjól-
hest.
„Jú, jú, víst er það gagnlegt.
Ætli það verði þá ekki svo að
vera.“
Svo skrifaði hún nafnið sitt,
hægt og gætilega á blaðið, sem
sölumaðurinn rétti henni. —
Valdimar las vandlega allt, sem
á blaðinu stóð. Hann hafði að
vísu lesið það allt áður, en ekki
7