Samvinnan - 01.08.1971, Blaðsíða 33

maðurinn, og sjálfsagt fleiri
heitum.
Um stúlku með kynþokka er
sagt hún sé getnaðarleg, og
strákar tala um að ná sér í
vændi eða gat (þ. e. stúlku);
vera til byltings um að hafa
samfarir („Ég var til ofsa bylt-
ings í nótt með píunni sem við
vorum að spá i i fyrradag“),
ítak merkir bæði samfarir og
stúlku, taka í („Pian vildi ekki
leyfa mér að taka i“). Sá sem
er í slæmu skapi eða i rusli er
sagður vera til bútar, hann hef-
ur kannski farið í kerfi þegar
hann sá prófið. Ef til vill hefur
hann vanið sig á að djúsa eða
djússa, dæla, kíkja í glas, skíta
á tappa eða lepja (allt notað
um áfengisneyzlu), þá gæti
hann orðið drykkjari eða alki
síðar meir, en nú á tímum er
eins trúlegt hann fari í dópið,
fari í ferð, fari í fílingu, verði
uppdópaður, stónaður, fari að
reykja skít, mold, gras eða ann-
að stöff.
Um skemmtanalíf og hljóm-
sveitarstörf er. grúi orða, meg-
inhluti hljómsveitarorða
gleyptur hrár úr ensku, svo
sem sánd, band, grúppa, páer,
og um góða skemmtun er sagt
við fíluðum okkur ógeðslega.
Til áherzlu er talað um alveg
þrumusánd um góðan eða
sterkan hljóm, hörkudjamm
eða ofsastuð á staðnum,
skuggalegt gaman (skuggalegur
náungi getur hins vegar verið
bæði lof og last). „Tannbrot
voru og þeir voru sko geggjað-
ir“ (Trúbrot spilaði listavel).
Líkbrennslan í Fossvogi er
kölluð grillið, að jarðsetja kall-
ast að planta, og jarðarför er
blesspartí. Venjulegt hús er
kallað kofi eða hrúgald, og
nemendur pæla eða róta i verk-
efnum sínum þegar þeir eyða
tíma sínum við þau.
Ákveðin tilhneiging virðist
fylgja þessari tízku til að nota
eignarfall meira en áður tíðk-
aðist, vera til svefn(i)s, fara
til Glimbis (þ. e. í Glaumbæ),
o. s. frv.
Hvaða orð kunna unglingar?
Þótt slikt málfar unglinga sé
að ýmsu leyti litríkara og safa-
meira en málfar eldra fólks,
held ég þekking á almennum
hugtökum sé litlu eða engu
fjölbreyttari hjá unga fólkinu
nú á tímum en áður var, jafn-
vel fábreyttari, en um þetta
hef ég að vísu ekki við að
styðjast annað en hugboð mitt.
í þessu efni liggur sökin efa-
laust hjá samfélaginu, að ein-
hverju leyti að minnsta kosti;
eldra fólkið (eða eigum við að
þrengja hugmyndina og segja
„skólakerfið" fremur en „eldra
fólkið“?) hefur ekki kennt hinu
yngra meira af almennum hug-
tökum um þekkingu og reynslu
kynslóðanna en það lærði sjálft
á sínum tíma. Þess hefur ekki
verið gætt í skólakerfinu að
veita nemendum markvissa
fræðslu í þessum efnum.
Oft er rætt um orðfæð skóla-
nemenda sérstaklega — og þá
með nokkurri hneykslun. Sé sú
staðhæfing rétt, stafar það efa-
laust að hluta af því að nú á
tímum er námsfólk stærri hluti
hvers árgangs af mannfólkinu
en áður var. Skólanemar eru
ekki lengur sama úrval ár-
gangsins að námsgetu og
námsvilja og áður.1 2) En hér
kemur það aftur til að við-
fangsefni kynslóðanna á þess-
um aldri eru ólíkari nú en áður
hefur gerzt. Og mælikvarðinn
á málfar er gjarnan miðaður
við eldri lífsviðhorf og áhuga-
mál eldri kynslóðarinnar, af því
að það er hún sem mælir og
metur.
Ekki er því að neita að við
kennslu í Menntaskólanum við
Hamrahlíð hefur mér oft komið
á óvart hversu mikill hluti
nemenda þekkir ekki orð sem
ég hélt að lægju tiltæk á vörum
alls almennings, en því miður
hef ég ekki skrifað hjá mér
neina vitneskju um það hvaða
orð það eru.2) Hins vegar þykist
ég geta staðhæft það að allur
þorri þessa unga fólks lumir á
miklu meiri orðaforða en
margir vilja vera láta. Þetta
fólk á tiltölulega auðvelt með
að telja upp fjölda samheita
um ýmis þau atriði sem það
þekkir og fæst við, en það virð-
ast ekki fremur vera orð sem
eldri kynslóðum finnst algeng,
heldur engu síður fátíð orð.
Þetta hefur glögglega komið í
ljós þegar nemendur hafa unn-
ið að því að safna samheitum,
það er finna orð sem eru að
nokkru eða mestu leyti sömu
merkingar og fyrirfram ákveð-
in orð sem nemendur fá í hend-
ur. í þetta hefur töluverður
1) Með þessu er engan veginn verið
að finna að þeirri stefnu að færa nám
og þekkingu til langtum stærri hóps sam-
félagsins en áður tíðkaðist. En meðferð
viðfangsefnanna hlýtur að breytast þegar
hún færist frá úrvali árgangsins til með-
almennskunnar, þó að hún hins vegar
hljóti að hækka meðaltalið, bæta meðal-
mennskuna, þegar til lengdar lætur.
2) Skólastofurnar eru ekki eini vett-
vangur þessa. Mér fannst það koma æði
oft fyrir þann tíma sem ég ritstýrði Is-
lenzkri orðabók handa skólum og al-
menningi (Orðabók Menningarsjóðs) og
sat í vinnustofum Orðabókar Háskólans,
að við sem þarna unnum að orðasöfnun
og slíku, heyrðum samstarfsfólkið nota
orð sem við höfðum ekki áður heyrt eða
að minnsta kosti ekki í þeirri merkingu
sem þarna kom fram.
hluti af móðurmálskennslu í
öðrum bekk farið síðan skólinn
tók til starfa, svo og í að gera
grein fyrir merkingarmun
slíkra samheita. Geta nemenda
til að átta sig á merkingarmun
orða sem skyld eru að merk-
ingu, virðist mér ekki óeðlileg,
en það er að vísu algerlega
huglægt mat, þvi að mig skort-
ir allan samanburð.
Hér skal staðar numið. Heim-
ildir í grein þessari eru að meg-
inhluta fengnar úr ritgerðum
nemenda í Menntaskólanum
við Hamrahlíð. Enginn skyldi
ætla að tæmt væri það efni
sem þegar er komið fram í rit-
gerðum þeirra, en síðustu tvo
vetur hafa allir annarsbekking-
ar og fjórðubekkingar í mála-
deild skrifað heimaritgerðir
málfræðilegs efnis, og hefur þá
komið fram mikill fróðleikur
bæði beint og óbeint. Það er
aftur önnur saga.
Árni Böðvarsson.
Kirkjugluggi í Aachsn eftir Anton Wending.
Nína Björk:
ÁST
í dag ætlaði ég að láta hann sjá mig þar sem
ég sæti við gluggann
hann myndi kannski hugsa með sér hvað
ætli hún sé að gera ég ætlaði að látast
vera að horfa á eitthvað langt í burtu
hann sá mig ekki
í dag tók ég mikilvæga ákvörðun ég fór
út í garðinn með skæri og stóra fötu og
klippti rifsberin af trjánum hans þau slúta
inní minn garð ég klippti og klippti
ég klippti mjög mikið og svo hljóp ég með
berin inn og svo fór ég í fallegasta
kjólinn minn og beið eftir honum og hugsaði
um hvernig það myndi verða hann kæmi
og segði skammastu þín ekki stelpufífl
hann myndi þrífa utan um axlir mér og
hrista mig
en svo myndi hann allt í einu horfa i augun
á mér og segja en þú ert svo falleg
vina mín tókst þú berin og ég myndi
brosa og þá myndi hann kyssa mig
en hann kom ekki
í dag er ég svo óhamingjusöm ég grét
niðrí koddann minn ég fór ekkert útí
gluggann að gá að honum hann gæti séð
hvað ég er Ijót þegar ég græt
33