Samvinnan - 01.08.1981, Blaðsíða 36

Annað líf í þessu lífi
Einmitt af því að
hversdagslíf
hennar var svo far-
sælt og vel
tryggt, leitaði
ímyndunin
til andstæðna þess,
enda var þar af
nógu að taka úr
sögum og sögnum.
hættir að lifa. En samt sem
áður er ekki einskis vert að
hafa þessi tvenn viðhorf í
huga, bæði um einstaka
höfunda og einstök skáldrit.
Um Huldu leikur ekki vafi
á því, að árangurinn af rit-
störfum hennar er ekki ein-
hlítur mælikvarði á þá
reynslu og það yndi, sem
henni var að fást við þau.
Að vísu á þetta ekki með
sama hætti við þau öll. Hún
gerði t. d. talsvert af tæki-
færiskvæðum, sem einkum
fer mikið fyrir i síðustu
ljóðabókum hennar og
fremur eru ort af góðvild
og ræktarsemi við aðra en
af innri þörf. Um sumar af
sögum hennar og ævintýr-
um getur lesendum lika
fundizt, að efni þeirra hafi
ekki getað verið henni mik-
ils virði. Langoftast hefur
hún þó i upphafi ætlað sér
að gera meira úr þessum
efnum en úr þeim varð og
ekki í svipinn fundið annað,
sem var henni hugfólgnara.
Um fram allt varð hún að
finna sér eitthvað til, sem
fullnægði þrá hennar að
hverfa inn í þann heim,
sem skáldskapurinn opnaði
henni. Hann var hennar
,annað lif i þessu lífi'. Henni
var líka erfiðara að gera
upp á milli þess, sem lán-
aðist betur og miöur, af þvi
að búningurinn var henni
jafnan auðveldur, hvort
sem var í bundnu eða lausu
máli. Henni var létt um að
yrkja slétt og skrifa lýta-
lausan stíl, svo að nauðsyn-
in að sverfa af agnúa og
glíma við formið leiddi
hana ekki til þess að marg-
skrifa, þjappa saman, velja
og hafna.
• Að hefja upp í hillingar
En um Huldu kemur
fleira til. Svo mikið sem
hún skrifaöi af sögum, varð
hún aldrei sagnaskáld af
því tagi, að hún skapaöi
persónur, sem lifðu sínu
eigin lífi og þroskuðust eftir
sínum eigin lögmálum, svo
aö þær tækju jafnvel ráðin
af skapara sínum. Hún var
alltaf ljóðskáld í þeim
skilningi, að viðhorf henn-
ar var huglægt, en ekki
hlutlægt, og það má lesa úr
þær sögur eða þá kafla í
sögum hennar, sem eru
henni meira eða minna
virði að þessu leyti. En
skáld geta verið huglæg og
raunsæ í senn, ef þau halda
sig innan þeirra vébanda,
sem örlög þeirra hafa sett
þeim. Þá kemur i ljós, þeg-
ar þau rita sjálf ævisögu
sina eða hún er nákvæm-
lega könnuð, aö þau hafa
alltaf verið að segja sömu
sögu, aðeins með mismun-
andi tilbrigðum. En Hulda
nemur ekki staðar við þetta.
Hún hefði getað valið miklu
af persónulegasta skáldskap
sínum að einkunnarorðum
siðustu ljóðlínuna i einu
kvæða sinna ,já, hefði
það, sem aldrei var‘ —
eða þetta vísubrot (eftir
Oehlenschláger), er Bjarna
Thorarensen datt í hug að
láta fylgja erfiljóðunum um
Svein Pálsson:
Hvad du föler, tænker,
dig jo lykken skænker,
det er virkeligt, det lever du.
Hún fléttar stundum frá-
sagnir sínar af því, sem
aldrei var, svo fast saman
við lýsingar eigin örlaga,
að varla væri nokkur leið
fyrir lesanda, sem ekkert
vissi um ævi hennar, að
greina það sundur. Hvers
vegna? Af því aö hún hafði
í álfheimi sinum lifað það
jafnraunverulega sem sitt
eigið hversdagslif. Þess
vegna varð hún líka, svo
undarlegt sem það kann aö
virðast, því fjarlægari veru-
leikanum í persónulegustu
skáldritum sínum sem fleiri
ár færðust yfir hana.
Sumum hefur orðið star-
sýnast á það í æskuljóðum
Huldu, að hún lýsti þar is-
lenzkri náttúru og sveita-
dýrð i skuggalausum ljóma.
Þeir söknuðu þar tilbreyt-
ingar og andstæðna. Það
má að visu virða henni til
vorkunnar. þótt það breyti
engu um skáldskapargildi
einstakra kvæða, að hún
var alin upp á einhverjum
yndislegasta bletti á íslandi
og árin frá 1890 fram yf-
ir aldamót eru liklega
skemmtilegasti timi i allri
sögu islenzkra sveita, með
hægar framfarir, sem engu
voru farnar að raska, og
bjartar vonir um, að svo
mundi halda áfram að
verða. Harðindin frá und-
anförnum áratug voru enn
í fersku minni, og vetrar-
rikið með myrkur sitt og
kulda brást ekki heldur, þó
að batnað væri í ári. Þetta
var sjálfu sveitafólkinu
nógu ljós andstæða við
vor og sumar, til þess að
ekki þyrfti að lýsa því.
Unga stúlkan var að visu
hneigð til þess, eins og
Hulda segir um eina sögu-
persónu sina, að taka ekki
,eftir neinu nema þvi, sem
var fallegt'. En hún orti
samt ekki um annað en það,
sem hún sá og þekkti.
Sólskríkjurnar kváðu líka
(eins og stendur í kvæðinu
Dciladóttir):
alltaf sama lagið,
það leiðist engum þó.
Hún gat ekki verið að hugsa
um, þótt aðrir sæju ekki
vorið og dýrð þess á sama
dimma vetrargrunninum
sem hún sjálf. Annað yrkis-
efni í æskuljóðum Huldu er
útþráin, óljós að vísu:
en mig kallar einhver þrá
yfir fjallaveldin blá, —
en raunveruleg og einlæg.
Hún á sér sína andstæðu,
af þvi að hún togaðist á við
ást hennar til heimahag-
anna.
Því hefur verið haldið
fram, að Hulda hafi i Dala-
fólki ætlað sér að vega upp
á móti annars konar og
ófegri lýsingum á sveita-
fólki og sveitalífi. En ef sá
hefði verið tilgangurinn, er
einsætt, að hún hefði náð
honum betur með meira
raunsæi. Svo ólik sem voru
bernskuheimili þeirra Ólaf-
ar Sigurðardóttur, þá var
heimili Huldu alveg jafn-
sannur veruleiki. Hún hefur
i Minningablöðum sínum.
sem þvi miður eru svo
skammt á veg komin, sagt
frá þvi, eins og það var. Þar
getur hún þess m. a., að frú
Hildur Johnsen hafi sent
Guðnýju bróðurdóttur sinni
í brúðargjöf svo mikið af
stórum og fallegum hús-
gögnum frá Kaupmanna-
höfn, að þau rúmuðust alls
ekki í litla bænum á Auðn-
um. Mest af þeim varð að
skilja eftir á Þverá. þar sem
faðir Benedikts bjó og þau
Guðný voru fyrstu hjúskap-
36