Andvari - 01.04.1960, Side 16

14
lilNAR II. KVAKAN
ANDVARI
mundir frá alþingi. Nú fyrst fer hann að semja langar skáldsögur, auk smá-
sagna, og um liríð gaf hann sig einnig nokkuð að leikritagerð. Hver bókin rak
nú aðra frá 1908—1923, og enn gaf hann út nokkur skáldrit upp úr 1930.
— Alla ævi lékkst Einar því svo til einvörðungu við ritstörf. Kalla má, að með
honum hefjist íslenzk rithöfundastétt.
En Ijóst er af þessu yfirliti, að Einar er kominn undir fimmtugt, þegar
verulcgur skriður kemst á skáldsagnaritun hans, og mesti starfstíminn næstu
15 ár, frarn undir hálfsjötugt. Það má a. m. k. með tvennu skýra það, hve
scint á ævi Einars aðal-skáldskaparskeið lians fellur: með ytri ástæðum (hvaríi
frá bhaðamennsku og styrkveitingunni), en ekki síður með skáldeðli lians, hve
hann var mikill „hugrenningamaður", eins og Sigurður skólameistari Guð-
mundsson kallaði það,1G þ. e.: að einn mesti aflvaki skáldskapar hans var
hugsunin um farsæld manna þessa heims og annars, um afstöðuna til eilífðar-
mála og guðdómsins og önnur hin hinztu rök. Hér var því síður um að ræða
duttlunga innblásturs og misvindi stundartilfinninga en sjálfrátt hugsanastarf
þroskaaldurs, þótt oft væru þær hugsanir vaktar og oftast vermdar af tilfinninga-
lífinu.
VIII
Sem smásagnahölundur hafði Einar fyrst komið fram, þar hefur hann
að llestra manna dómi náð hæst í list sinni, og hann hefur gert með því
bezta, sem til er í þeirri grein á íslenzku, svo að hann myndi skipa allmikið rúm
í úrvalssafni íslenzkra smásagna.
Smásagnasöfn hans eru fjögur talsins (auk endurprentana) og heita Vestan
hafs og austan (1901), Smælingjar (1908), Frá ýmsum hliðum (1913) og Sveita-
sögur (1923).
Eins og Sigurður Nordal hefur hent á,17 eru heitin einkar vel valin —
og af þeim einum má verða margs vísari um sögurnar. Vestan hafs eru reyndar
fæstar þeirra samdar. En þar náði Einar þó fyrst fullum tökum á sagnalistinni.
Og þar hefur lyrst skotið frjóöngum bjartsýnistrúin á gengi mannsins þessa
hcims og annars, þótt ekki kæmi fram fyrr en seinna og þá austan hafs, þar
sem Einar vann mest skáldskaparstarf sitt.
Árið 1907 var hann aftur um skeið í Vesturheimi og sótti á heimleiðinni
mjög miðlatundi í Lundúnum.18 Þetta var vígsluförin, áður en hann tók að
lielga sig einvörðungu skáldskap og sálarrannsóknum.
Sanrúð hans og vorkunnsemi er alltaf vakandi gagnvart umkomuleys-
ingjanum, smælingjanum, andlegum, efnalegum, þjóðfélagslegum. Nægir þar
að minna á Ólaf í Vonum, Vitlausu-Gunnu í samnefndri sögu og niðursetn-