Andvari - 01.04.1960, Síða 30

28
GRÓÐUR AF AKRI NJÁLS BÓNDA Á BERGÞÓRSHVOLI
ANDVARI
var aðeins getið af tilviljun. í öðru lagi
er frásögnin skráð löngu eftir að atburð-
urinn gerðist, svo að vart má trúa hverju
einstöku smáatriði sögunnar. En sé nu
hin skráða frásögn studd öðrum áþreifan-
legri vitnishurðum horfir öðruvísi við. Og
einmitt hér getur bæði fornfræði og jurta-
fræði komið til aðstoðar. — Skal nú taka
til meðferðar eitt fornrita okkar, Njáls-
sögu, og leita þar vitnisburða um nytja-
jurtir. Vil ég þá sérstaklega heina athygl-
inni að Bergþórshvoli og því, sem kynni
að hafa verið ræktað á þeim merkisbæ
í þann tíma, scm sagan gerist, en það er
á 10. öld og í byrjun 11. aldar.
Bergþórshvoll cr máske einkar vel fall-
inn til athugunar, þar sem hann liggur
syðst í landinu, í því byggðarlagi, sem
einna bezt er fallið til ræktunar, en þar
ættu aðstæður að vera hetri til vaxtar
viðkvæmra jurta en víða annars staðar,
og Njálssaga hins vegar áreiðanlegri
hcimild til hliðsjónar og betur studd öðr-
um skráSum heimildum en flestar forn-
sögur. Llm þessar mundir bjó að Berg-
þórshvoli Njáll bóndi Þorgeirsson, er
hlaut þau örlög, eins og sagan skýrir frá,
að vera brenndur inni meS sonum sín-
um. Njáll var vitur maður og búhöldur
svo góður, aS hann var jafnvel talinn á
undan samtíðarmönnum sínum í nýtingu
þess áburðar, er til féll á heimilinu. Fyrir
það framtak varð hann sjálfur að skot-
spæni, en synir hans uppnefndir taS-
skegglingar. Njáll var auk þess talinn
góður læknir, sem gat grætt stærri sár.
En þar með hefur hann þurft að kunna
skil á náttúru jurta, sem voru helztu lyf
þeirra tíma. ÞaS væri jafnvel eðlilegt að
ætla, að hann hefði reynt að rækta ein-
hverjar hinna erlendu lækningajurta. Og
ekki hefur verið hagi að því að eiga lauk
í ræktun, þótt ekki væri til annars cn að
geta komizt að því, hvort sár væru han-
væn. Því væru mcnn særðir holsárum,
lagði út úr þeim sárum þef þess lauks,
sem þeir höfðu neytt.
Sagan telur Njál og syni hans ganga
í skartklæðum, cn litunarefni var margt
unnið úr jurtum og sumt mátti fá úr
jurtum sprottnum af íslenzkri jörð. Sagan
nefnir slíkar jurtir að vísu livergi, cn
aftur á móti getur hún annarra, sem nii
skal minnast á.
AS Bergþórshvoli er ráðinn akurgerðar-
maður, sem Bergþóra húsfreyja ætlar til
nokkurra starfa. Auk þeirra mannvíga,
sem honum eru fyrir ætluð, hlýtur hann
að vera ráðinn til þess að lnigsa um akra
Njáls, en á þeim ökrum er hugsanlegt,
að ræktað hafi verið korn cða jafnvcl lín.
Enda þótt Njála skýri frá því, að neyzlu-
korn sé flutt erlendis frá, er þess þrá-
faldlega getið, að lcorn liafi verið ræktað
í landinu á þeim tímum. Þannig hafði
Þorvaldur Ósvífursson mjöl úr Bjarnareyj-
um á BreiSafirði. Otkell riður á Gunnar á
HlíSarenda, þar sem hann er á sáðlandi
sínu með kornkippu og er að sá korni.
Talað er um sáðland Þorgeirs Otkels-
sonar og Gunnar lítur yfir bleika akra,
er hann horfir neðan frá Markarfljóti
upp til FljótshlíSar. Minnzt er á það, að
snemma hafi vorað eitt árið, og menn
hafi fært „snemma niður korn sín", en
Elöskuldur ElvítanesgoSi er með korn-
kippu í gerði sínu og „sáir niður korni“,
þegar hann er veginn. Eftir sögunni að
dæma er kornræktun því talin almenn
þar í héraði og því eðlilegt að álíta, að
korn hafi verið ræktað á Bergþórshvoli
í þann tíma.
Sá maður, sem notar húsdýraáburð í
garða sína og akra, kemst ekki hjá því
að fá í þá illgrcsi, og Njáll hóndi hefur
heldur ekki farið varhluta af því. Enda
getur sagan þess, að arfasáta ein vesöl
hafi staðiS á hlaðinu á Bergþórshvoli
norðan húsanna, sem Sæunn kerling bað
um, að hrennd yrði eða borin á eld, þvi