Andvari - 01.04.1960, Side 49

PnÓF. DR. CARLO SCHMID:
Maðurinn í sögutúlkun Macchiavellis.
Niccolo Macchiavelli, segretario fioren-
tíno [ríkisráðsritari í Flórenz], trúr emb-
settismaður fæðingarborgar sinnar, hefði
el<ki þolað útlegðina í sveitaþorpinu San
Casciano eftir pólitískt fall sitt, nema af
því að hann reyndi að gleyma raunum
SIr>um með því að skjalfesta í nokkrum
bókum þá þekkingu, sem hann hafði
aflað sér í kynnum við fólk á götum og
torgum Flórenzborgar og af ritum róm-
Versku sagnfræðinganna. Ein þessara
b°ka, II principe, er meðal þeirra verka
heimsbókmenntanna, sem oftast hafa
verið prentuð. En skömmu eftir dauða
sinn varð Macchiavelli að láta sér það
lynda að vera kallaður höfundur djöful-
^egra kenninga, sem vel mætti orða
þannig í örstuttu máli: Sigursælustu
vopnin í stjórnmálabaráttunni eru lygin,
eitrið og morðkutinn. Þeim skal stjórn-
tþálamaðurinn því beita til þess að ryðja
or vegi hverjum þeim, sem vill hindra
'amgang hans og völd. Tilgangurinn
'elgar tækið, og hvert það markmið, sem
uimgjarn stjórnmálaleiðtogi setur sér, er
gott.
p
eyrsti gagnrýnandi Macchiavellis, enski
ardinálinn Polo, sagði, að bækur hans
j*ru skráðar með hendi djöfulsins. Sá
c omur gat þó ekki komið í veg fyrir það,
‘u_ höfuðrit Macchiavellis væru prentuð
- I í sjálfri prentsmiðju páfastólsins í
orn> samkvæmt skipun Clementíusar
páfa Vll. Ekki gat þessi páfalega ákvörðun
samt hindrað það, að annar páfi, Páll IV.,
setti verk Macchiavellis á bannskrá árið
1559 og að kirkjuþingið í Trient staðfesti
þetta lestrarbann. Og þegar Macchiavelli
hafði hvílt lengi í gröf sinni, ákærðu
I Iúgcnottar hann sem hinn andlega frum-
kvöðul Bartholomeusnæturinnar. Þýzku
jesúítarnir brenndu táknræna mynd hans
í Ingolstadt, og bæði Shakespeare og
Marloxve hafa farið um hann hörðum
orðum. Eigi að síður lásu þeir Karl V.,
Filippus 11. Spánarkonungur, Hinrik IV.
Frakkakonungur og Richelieu kardináli
rit Macchiavellis af miklum áhuga. Flinn
mikli páfi, Sixtus V., lét jafnvel gera út-
drátt úr kenningum „Furstans" og hafði
í daglegri notkun.
A 18. öld tóku þýzkir og franskir
menntamenn, meðal þeirra ]ean Jaques
Rousseau, að uppgötva snillinginn bak
við hinn blédræga ríkisráðsritara í Flór-
enz, og Herder, Fichte, Ranke, Macauly,
Schopenhauer og Dilthey (sem kallaði
Macchiavelli stórveldi) brutu braut skiln-
ingsríkari og réttlátari gagnrýni. Það, sem
menn kalla „Macchiavellismus", það er
engin uppfinning Macchiavellis; það var
alltaf til og vér finnum það bæði í
Vedabókum Indverja og í Islendingasög-
um. Sannkristinn maður myndi segja, að
það væri eðlislægur breyskleiki og erfða-
synd mannkynsins.