Andvari - 01.04.1960, Side 59

ANDVAnt
MAÐURINN í SÖGUTÚLKUN MACCHIAVELLIS
57
frægðar, af því að hann trúði aðeins á
mátt sinn og megin. Hvers virði er guð?
Kórónurnar eru dýrlegri! En markinu er
ekki náð, fyrr en hann ber þær allar.
Svo veður hann fram, óstöðvandi sigur-
vegari; blóðið æsir hann aðeins, en sefar
ckki.
Hinn sigraða Bejazct flytur hann með
sér í búri. En ein und blæðir honum:
hann er ástfanginn, og ástin samræmist
ekki valdafíkninni. Samt er Zenokrate
aðeins skuggi, sem fcllur á jökulkrýndan
frægðartind hans. Þegar hún deyr, losna
síðustu hömlurnar af Tamerlan. Nú fyrst
skilst honum að fullu, að heimurinn er
dýrlegri en himnaríki. Hann, sem áður
hæddist að guði, viðurkennir hann nú —
ekki til þess að sýna honum lotningu,
heldur til þess að verða refsivöndur guðs
á jarðríki.
í slíkum heimi er sjálfur guð orðinn
T amerlan. Drottnari veraldar situr í
vagni, sem konungar draga, heldur taum-
um í greip sér, sveiflar svipunni, og ekur
þannig um sívaxandi ríki sitt, en að
landamærum þess nær hann aldrei. Ekki
af því að „lögmálið" yrði honum að falli,
~~ hann dó á sóttarsæng eins og Cescire
Rorgia. Skapanornin. . . .
Ekkert lögmál gildir í þessum heimi,
nema orka viljans og duttlungar skapa-
nornarinnar.
Þetta er ægileg heimsmynd, og hver
sem álítur, að söguleg reynsla þvingi
manninn til að skilja tilveruna þannig,
ætti þó að hugleiða, hvaða örlög hann
býr þjóð sinni með því: Hann kallar
yfir hana allt það, sem Macchiavelli hefir
1 buga, þegar hann fullvrðir, að valda-
barattan réttlæti sérhvert tæki og um leið
hvers konar niðurlægingu, sem hægt er
ab þvinga menn til að lifa í.
Vér höfum fengið að reyna, livað í
öHu þessu felst.
b'u vér skulum ekki áfellast Macchia-
velli fyrir það. Ekki er allt þetta upp-
finning hans, heldur lá það fyrir augum
hans, og hann takmarkar sig við að skýra
fyrir oss, hvers vegna það hlýtur að vera
þannig í veröld, sem ekki megnar að sjá
neitt annað í manninum en efni og tæki
til þess að byggja upp og treysta valda-
kerfi. Ilann verðskuldar þakklæti vort
fyrir að hafa kannað og merkt svo ná-
kvæmlega leiðina um þetta svið. Frá hans
sjónarmiði er enginn annar vegur fær.
En crum vér neydd til að skoða málið
frá sjónarhóli hans? Er það rétt að ætla
að lesa ætlunarverk mannsins eingöngu
úr bók sögunnar? Tröðkum vér þá ekki
einmitt frelsisþrá og tign mannlegrar ver-
undar niður í svaðið, ef vér tökum at-
ferli manna í valdabaráttunni, eins og
sagan lýsir henni, sem sönnun þess, að
maðurinn sé ekki annað en úlfur?
Hvert sé eðli manns og ætlunarverk,
það getur engin staðtölufræði sagt oss,
og aðra þekkingu veitir sagan ekki, ef
vér ætlum að draga almennar ályktanir
af henni cinni. Maðurinn finnur ætlunar-
verk sitt ekki í einhverjum reynsluvís-
indum um atfcrli manna á liðnum tím-
um. Tilvera hans öðlast þann tilgang,
sem hann kýs sér, um leið og hann
leggur í dimman ál óvissunnar, þegar
hann setur líf sitt að veði fyrir þekking-
unni.
Macchiavelli kaus sér það að túlka sög-
una eingöngu sem sönnun fyrir þvi, að
sál mannsins sé ekki annað en orkufletta
og ágripsflötur vélgengra afla. Ef hann
væri sjálfum sér algerlega samkvæmur,
hlyti hann að skoða manninn sem ein-
bert tæki í þjónustu markmiðs, sem hinir
sterkari á hverjum tíma þröngvuðu upp
á allan þorra manna. Ef vér fylgdum
þessari skoðun, flyttum vér manninn inn
í frumskóginn og undir lögmál hans.
En ættum ekki cinmitt vér, sem höf-
um skyggnzt djúpt inn í þær ógnir, sem