Andvari - 01.04.1960, Qupperneq 70

68
JÖNAS JÓNSSON
ANDVARI
anna. Leil hans að höfundi Njálu bar
engan árangur. A sömu leið fór um
skýringar hans á uppruna íslenzku þjóð-
arinnar. Ymislegt þótti greindarlegt í
þessum hugleiðingum Barða, en ritgerðir
um svo fjarstætt efni gátu ekki átt erindi
nema til örlítils hluta af viðskiptavinum
menningarsjóðs. í allmörg ár var And-
vari, almanak Þjóðvinafélagsins og Njálu-
ritgerðir Barða Guðmundssonar þungur
mótlætiskross á útgáfu, sem átti að flytja
yl og birtu þjóðmenningar inn á þúsundir
íslenzkra heimila.
VII
Svo bar við, að eftir lok fyrra stríðs-
ins ritaði prófessor Sigurður Nordal
mjög eftirtcktarverða ritgerð um nýstár-
legan stuðning við heimilis- og bókmcnn-
ingu þjóðarinnar. Lagði hann í þessum
ritgcrðum til að hafizt yrði handa með
stórfellda útgáfu erlendra úrvalsbóka í
íslenzkum þýðingum. Gerði hann ráð
fyrir að árlega yrðu gefnar út 150—200
arkir með þessum hætti. Skyldu svo oft
sem unnt væri fylgja skýringargreinar um
hina erlendu höfunda og verk þeirra,
sem þýdd væru á vegurn þessarar miklu
ríkisútgáfu. Ritgerð Nordals var vel
tekið, en enginn flokkur eða stjórn gerði
hugsjón þessa að sínu áhugamáli, enda
gætti kreppu og samdráttar í efnahagslífi
þjóðarinnar eftir að Versalafriðurinn var
saminn. En með því að Sigurður Nordal
þekkti vel af eigin reynd menningarlíf ís-
lenzkra góðbyggða urn síðustu aldamót og
var jafnframt forystumaður í norrænu-
deild háskólans, þá mun þessi tillaga hans
um íslenzk bókmenningarmál lengi
verða í góðu gildi. Þykir mér þess vegna
við eiga að birta orðrétt stuttan kafla úr
þessari Skírnisgrein með því að hún
gctur reynzt þýðingarmikil bending um
framtíðaraðgerðir í sjálfsmenntun Is-
lendinga.
Sigurður Nordal scgir:
„Við val fræðibókanna er í raun og
veru enn fleira að gæta en við val skáld-
ritanna. Alveg sjálfsagt má telja að fylla
fyrst upp i verstu eyðurnar í fræðibók-
menntum okkar. En auðvitað ættu líka
heima í þessum flokki ritgerðir (essays),
ferðabækur, ævisögur stórmenna, skrif-
aðar af sjálfum þeim eða öðrum, vísinda-
rit, sem rnarkað hafa tímamót og eru
ekki of örðug handa alþýðu. Sumar fræði-
bækurnar kynni að mega laga að nokkru
við hæfi íslendinga, setja inn íslenzk
dærni í stað útlendra o. s. frv. Væri sjálf-
sagt að leita þar aðstoðar sérfróðra manna.
Annars léttir það völina, ef rnark bók-
anna gleymist aldrei, ef orðið sjálf-
menntun er sífellt haft í huga. Báðir
hlutar þess eru þrungnir af leiðbeiningu.
Bækurnar verða að vera svo, að menn
geti lesið þær sjálfir, af eigin hvöt og
hjálparlaust. Þær verða að vera svo
skemmtilegar aflestrar og auðskildar sem
efnið frekast leyfir. Þær mega ekki vera
of stuttorðar, ekki líkjast jarðatali eða
markaskrám. Bækur eins og Sjálfsfræðar-
inn (ef nokkur man eftir honum) voru
eins óhæfar og hægt var, einmitt til sjálfs-
fræðslu. Þær voru stuttar, þurrar og
strembnar, mátti nota þær við kennslu,
með því móti að kennarinn fyllti út í
þær, klæddi beinagrindina holdi, og
gengi svo eftir, að öll meginatriðin hefðu
fest sig í minni. En enginn hefir nokkurn
tírna lesið þær með alhuga þess, sem
fróðleiks leitar og finnur rétta bók. Fleiri
slíkum fyrirtækjum hefir verið hrundið
af stað (m. a. af Bókmenntafélaginu), en
hafa veslazt upp. Ekki af því að þörfin
hafi ekki verið nóg, heldur af því að
stjórn hefir vantað og bolmagn til þess
að framfylgja hugmyndinni. Fræðibækur,
sem menn eiga að geta fært sér sjálfir í
nyt, eiga að vera ýtarlegar, en taka fyrir
mjög takmarkað svið, ef þær eru stuttar.