Andvari - 01.04.1960, Síða 83

RITSJÁ
Jón Krabbe: Fró Hafnarstjórn til lýðveldis.
Minningar fró löngum embœttisferli. Al-
menna bókafélagið. Reykjavík, 1959.
Höfundur segir sjálfur í inngangsorðum
að bók sinni, að hcnni sé hvorki ætlað að
vera sjálfsævisaga né „tilraun til sagnarit-
unar“. Hið fyrra er laukrétt. Þetta er ekki
íevisaga Jóns Krabbe. Hún er enn óskráð,
þrátt fyrir þessa bók. En livað sem höf-
undurinn segir, þá er bókin sögurit, sem
eg ætla, að enginn geti fram hjá gengið,
þegar kanna skal sögu íslenzkra stjórnmála
á fyrra hluta 20. aldar. Hún verður meira
að segja talin til heimildarrita um þessa
sögu.
Bókinni skiptir höfundur í fjóra megin-
^afla, auk inngangs, er fjallar um íslenzku
stjórnardeildina í Kaupmannahöfn á þeim
árum, sem hann starfaði þar, til 1903:
Heimastjórn 1903—1918, Sambandslögin
1918 —1939, SíSari heimsstyrjöldin 1938—
1944 og SkilnaSurinn viS Dani 1940—
1944. Þá koma Sögulok 1945 — 1953 og
loks fylgiskjöl og nafnaskrá.
Jón Krabbe er, eins og flestum má kunn-
ugt vera, dóttursonur Jóns Guðmundssonar,
ritstjóra Þjóðólfs. „Það vildi svo til, að ég
var fæddur 5. jan. 1874, sama daginn og
lyrsta stjórnarskrá íslands var sett, og þeir,
sem héldu mér undir skírn og ég var heit-
uin cftir, voru Jón Guðmundsson og Jón
Sigurðsson, hinn mikli og göfugi þjóðar-
foringi íslendinga." Jón Krabbe gerir hér,
cins og venja er reyndar til, skilsmun milli
;'fa síns og Jóns Sigurðssonar. Jón Sigurðs-
s°n var líka fortakslaust fremsti maður,
hvar sem hann kom, jafnvel við þessa
skírnarathöfn. En Jón Guðmundsson rit-
stjori var heldur ekki neinn óverugepill.
Annar hélt í hendi sinni stjórnartaumum
flokks síns frá Kaupmannaliöfn, sem þá var
enn miðstöð íslenzks stjómmálalífs, þegar
sleppti sjálfu Alþingi. En hinn, Jón Guð-
mundsson, gegndi lengstum líku hlutverki
heima á íslandi, flestum eða öllum mönn-
um fremur, og það starf sem hann vann sem
ritstjóri, alþingismaður og leiðtogi Þing-
vallafundanna, var geysilega mikilvægt,
auk þess sem það var oft og tíðum van-
þakklátt, argsamt og þreytandi. Jón Krabbe
hefði vel mátt orða setninguna, sem hér er
eftir honum höfð, dálítið á annan veg, svo
að jafnara væri skipt með þeim nöfnum.
Þeir voru vissulega báðir þjóðarforingjar,
þótt annar væri sjálfsagt yfirforinginn.
Frú Kristín, dóttir Jóns Guðmundssonar
og móðir Jóns Krabbe, var að allra dómi
hin mikilhæfasta kona. Heimili hennar í
Kaupmannahöfn var öðrum þræði íslenzkt
og við þau áhrif ólust synir hennar upp.
Það má mikið vera, ef frú Kristínu Krabbe
hefir ekki orðið til þess hugsað oft og tíð-
um í sambandi við son sinn, sem fæddur
var sama daginn og ísland hlaut fyrstu
stjórnarskrá sína og áfanga var náð í nær
30 ára frelsisbaráttu íslendinga, hvert hlut-
verk hans kynni að bíða á hinni nýju öld
í sögu íslands. Nafngiftin og skírnarat-
höfnin benda til þess. Minningin um þessi
atvik öll ætla ég líka, að hafi haft gagnger
áhrif á allt líf Jóns Krabbe og ævistarf.
Þessi minning og svo ætternið tengdu liann
órofaböndum við ísland, þótt ævistarfið væri
í öðru landi unnið. Það er staðreynd, sagn-
fræði. En um aðdragandann, sem hér var
tæpt á, getur að vísu enginn með vissu
sagt, nema Jón Krabbe sjálfur, og í raun-
inni skiptir það minna máli. Mér hefir
samt gefizt vel við lestur þessarar bókar að
hafa þessi atvik í huga. Hún er sem sagt
ekki ævisaga í venjulegum skilningi, en