Andvari - 01.01.1984, Blaðsíða 16

14
BENEDIKT TOMASSON
ANDVARI
og dauða, en framar öllu var hann þó fulltrúi rikisvaldsins gagnvart þessu sama
liði, gat jafnvel orðið viðsjárverður andstæðingur, skiptur milli tvennra hags-
muna, sem toguðust á, berskjaldaður í bak og fyrir. Hann var sjálfkjörinn skot-
spónn fólksins i landinu og formælenda þess, þegar yfirvöld eða heilbrigðis-
starfslið þótti hafa brugðizt, hin fyrrnefndu skorið fjárframlög stjúpmóðurlega
við neglur, en starfsliðið vanrækt eða klúðrað verkum sínum að leikmannadómi
eða orðið áfátt um framkomu eða hegðun. Og hann var jafnsjálfkjörinn skot-
spónn heilbrigðisstéttanna, þegar þær töldu sig ekki fá málum sínum og kröf-
um framgengt. Samt var landlæknir aðeins faglegur, valdalaus ráðgjafi póli-
tískra ráðherra, eins og vera her í lýðræðislandi. Á þetta minnist Vilmundur
í formála að sérprentaðri grein í Alþýðublaðinu 1948: Um lyfsölumál. Þar segir
hann: „Þó að á þriðja hundrað heilbrigðisstjórnir séu í landinu, er segin saga,
að eitt og allt, er menn finna að framkvæmdum heilbrigðismála á vegum allra
þessara aðila, er umsvifalaust kennt „heilbrigðisstjórninni“ og allri ábyrgðinni
skellt á undirritaðan, þó að hann sé þar aðeins einn hlekkur í langri keðju og í
tilbót valdalaus um úrslit mála. Nú hefði ég allra helzt lund til að umbera nudd
þetta þegjandi, og því heldur sem mér eru manna dæmi í embætti því, sem ég
gegni. Hefur mér ekki enn boðizt það, sem fyrirrennari minn fékk stundum að
reyna, að fá yfir sig dembu nafnlausra hótunarbréfa, þar sem honum var bein-
línis ógnað lífláti. Þá gerir hégómlegt auglýsingabrask, sem sumir embættis-
menn samtíðarinnar eru teknir að ástunda sér til upphefðar, það heldur ólyst-
ugt minna uppveðruðum embættismönnum að hafa sig mjög í frammi á opin-
berum vettvangi. En hins vegar mundi mega telja það svik við almenning og
miða til þess að villa um fyrir honum um réttan skilning á eðli lýðræðisins, ef
þessum áróðri væri endalaust látið ómótmælt."
Vilmundur leit fyrst og síðast á sig sem embættismann og trúnaðarmann
ríkisins, til þess valinn að vernda sjóði þess og hagsmuni. Hann komst samt
ekki hjá því að leika hið tvöfalda hlutverk, og í reynd var hann öruggur hvata-
maður allra skynsamlegra ráðstafana, sem miðuðu að aukinni hollustu og heil-
brigði þjóðarinnar, hvort sem þær töldust til heilsuverndar eða lækninga. Glöggt
vitni um þetta er löggjafarsmíð hans og fjölmörg bréf og greinar um heil-
brigðismál og heilbrigðisstofnanir, sem hraflað verður i með tilvitnunum hér á
eftir. Það hafði hann þó ávallt hugfast, hve hættulegt er dvergþjóð að fá stór-
þjóðaglýju í augun.
II.
Lagaákvæðið um, að landlæknir skuli vera „ráðunautur ráðherra í öllu,
sem viðkemur heilbrigðismálum", lætur ekki mikið yfir sér, en er þeim mun
innihaldsríkara. Fyrir því eru lítil takmörk, hvað talizt getur til heilbrigðis-
mála í viðasta skilningi, og að sama skapi eru lítil takmörk fyrir því, hvers