Andvari - 01.01.1984, Qupperneq 51

ANDVARI
VILMUNDUR JÓNSSON
49
Séra Þorkell fæddist 1629 og lézt 1677, sonur Arngríms Jónssonar lærða,
en faðir Jóns biskups Vídalíns. Þorkell lærði í Hólaskóla, en fór síðan utan og
stundaði háskólanám í Kaupmannahöfn. Lagði hann þar m. a. stund á þeirra
tima læknisfræði, auk annarra námsgreina, eins og þá tíðkaðist í háskólum.
Telur Vilmundur, að hann sé „vafalaust hinn fyrsti lærði læknir (medicus)
hér á landi, er það nafn sé gefandi . . . “ En prestur varð hann, og ekki telur
Vilmundur mikið hafa kveðið að lækningastarfsemi hans.
Eftir séra Þorkel er varðveitt í handriti afritara kver á latínu. Eru þar
skráðar minnisgreinar, sem Vilmundur kallar svo, um 119 sjúldinga, sem séra
Þorkell hafði fengizt við að lækna. Minnisgreinarnar ritaði Vilmundur upp
stafréttar, og eru þær prentaðar þannig aftast í bókinni með stóru letri, um
100 bls. með Viðbæti.
1 riti sínu gerir Vilmundur fyrst grein fyrir handritinu, en rekur siðan
ævi- og námsferil séra Þorkels, að svo miklu leyti sem hann er kunnur og
astæða er til vegna lækningastarfsemi hans. Þá er langur „Sögulegur aðdrag-
andi“ (um 140 bls.), en þar er rakin í meginatriðum saga lækninga fram á
daga séra Þorkels og greint frá kenningum þeim. sem lágu til grundvallar
lækningunum sjálfum. Er sú frásögn hin læsilegasta og flest í henni auðskilið
áhugasömum lesanda. Siðan tekur höfundur að skýra minnisgreinarnar og
semur fyrst sjúklingaskrá, lyfjaskrá og sjúkdómaskrá. Á eftir lyfjaskránni grein-
ir frá efnum þeim, sem notuð voru í lyfin, einkum þeim sem höfundur ætlar
ókunn nútíma læknum. Loks leitast hann við að ráða í, um hvaða sjúkdóma
hafi verið að ræða í hverju tilfelli, og er þá vitanlega ekki við annað að stvðjast
en lýsingar séra Þorkels á sjúkdómseinkennum. Þykir mér þessi kafli einna for-
vitnilegastur, með því að þar reynir á sjálfstætt mat lesenda, en að vísu er ekki
öðrum en læknum ætlandi að lesa hann sér að gagni.
Höfundur skýrir frá þvi i formála, „að bókin, að undanskilinni uppskrift
nts séra Þorkels og skrám þeim, sem að framan getur, var rituð í tómstund-
haustið og veturinn 1944—1945 og að fullu búin undir prentun um vorið.“
Hafa Vilmundi reynzt drjúg kvöld- og næturverkin þá sem oftar. Bókina sendi
hann læknadeild háskólans til þess að fá úr því skorið, hvort hún þætti tæk til
doktorsprófs, og féll dórnur skipaðrar dómnefndar á þann veg. Við þann úrskurð
lét Vilmundur sitja, ritgerðina varði hann aldrei og mun aldrei hafa haft það í
hyggju. Var honum metið þetta til meiri háttar sérvizku, en hann lét hvern tala
um eftir sinni lund. Þó þáði hann á sjötugsafmæli sínu heiðursdoktorsnafnbót
fyrir bók þessa og annað það, sem hann hafði ritað um lækningasögu.
Lœkningar og saga, sem út kom 1969, er mesta prentað rit Vihmmdar,
^92 bls. með skrám. Það er safn tíu ritgerða, og höfðu sex þeirra verið prent-
aðar áður, um 150 bls. alls, en fjórar eru prentaðar i fyrsta sinn. Er síðasta
ntgerðin, Upphaf ígerSarvarna og viS þeim tekiS á íslandi, langlengst, eða
röskar 300 bls. 1 þremur ritgerðanna er fjallað um sullaveiki, en í hinum um
4