Stúdentablaðið - 01.12.1969, Blaðsíða 16

Staða
menntamannsins
Grein eftir
Halldór Elíasson, stœrðfrœöing.
Gildi þekkingar.
Við íslendingar höfum ætíð talið okkur fróð-
leiksfúsa þjóð, við elskum þjóðlegan fróðleik,
eða gerðum það a.m.k. áður en ómenning
tuttugustu aldarinnar reið yfir okkur. Með
fróðleik mettuðum við sál okkar, en treystum á
reynsluna til að halda í okkur líftórunni. Þetta
var okkar gamla góða íslenzka menning. Nú,
en hvað lærðum við þá af reynslunni annað en
að halda lífi? Ekkert held ég, því fróðleikurinn
eða bókvitið var sko ekki látið í askana. í lífs-
baráttunni var það reynslan og brjóstvitið, sem
dugði bezt. Þekkingaröflun var íþrótt eða list,
jafnvel galdur. Þekking var djásn til að hengja
utan á sig, en ekki tæki til athafna.
Vissulega er reynslan nauðsynlegur þáttur í
því að afla sér þekkingar, en hitt er ekki jafn
sjálfsagt, að reynsla leiði af sér aukna þekk-
ingu. Til þess verður að meta reynsluna og
túlka hana, en til þess þarf þekkingu. Þekking
er því forsenda þekkingaröflunar með reynslu.
Starfsreynsla sker því ekki úr um hæfni. Þótt
einhver hafi reynslu af því að sitja í nefndum,
þá segir það lítið um hæfni hans til að sitja í
tiltekinni nefnd. Reynsla af því að beita úreltri
starfsaðferð er haldlítil, sérstaklega ef viðkom-
andi veitir göllum aðferðarinnar ekki athygli.
Einn megin tilgangurinn með námi er að gera
einstaklinginn hæfan til að nýta reynslu til
þekkingaröflunar. Án menntunar leiðir löng
starfsreynsla oftast til stöðnunar. Þekking er
þvi tæki bæði til framkvæmda og þróunar. Þetta
tvennskonar gildi þekkingar verðum við að
hafa í huga, ef við viljum meta menntunarþörf
einstaklingsins. Það er ekki nóg að hafa í huga
atvinnumöguleika hans, heldur verður einnig
að hafa í huga hans eigin þroskamöguleika.
Við getum kallað þetta vinnugildi og þroska-
gildi þekkingar.
Það eru einkum þessi gildi þekkingar, sem
ég hef áhuga á hér, þótt fleira megi telja til.
Þekkingu má vissulega nota til að setja sig á
háan hest eða til að fara illa með náungann,
það er ýmislegt þjóðlegt við hana svipað og
fróðleikinn.
Menntamenn á vinnumarkaði.
íslendingar líta gjarnan á menntamenn sem
stétt embættismanna, stjórnenda og sérfræði-
legs þjónustuliðs ríkis og sveita. í samræmi við
það gætir mjög góðs vilja hjá því opinbera til
að ráða menntamenn í þjónustu sína, en aðrir
atvinnurekendur hugsa sig rækilega um, áður
en þeir leggja út í svoleiðis tvísýnu. Eða er það
kannski eðlilegt hlutverk menntamanna að sinna
þjónustustörfum eingöngu, en koma hvergi
nærri frumframleiðslugreinum eða úrvinnslu-
greinum. Ég held, að því sé ekki þannig farið í
nágrannalöndum okkar, þótt menntamenn séu
þar flestir í þjónustugreinum. Jafnvel þótt
þungamiðja atvinnudreifingarinnar liggi í þjón-
ustugreinum, þá er ekki þar með sagt að um
opinbera þjónustu þurfi að vera að ræða.
Hversvegna geta menntamenn ekki byggt upp
sjálfstæðan þjónusturekstur. Þátttaka t.d. verk-
fræðinga og viðskiptafræðinga í atvinnurekstri
hér er mjög lítil, enda eru nú uppi raddir um,
að þar þurfi úr að bæta.
í hópi athafnamanna — hinnar ráðandi
stéttar í atvinnulífinu — hefur ætíð verið lítill
skilningur á því, að þeir geti eitthvað gang haft
af menntamönnum. Athafnamenn okkar hafa
yfirleitt rutt sér braut til áhrifa í atvinnulífinu
með berum höndum, telja það lika einu réttu
leiðina og eru lítt Túsir að hleypa þangað lang-
skólagengnumglópum fyrirhafnarlítið. Athafna-
maðurinn lítur sem sagt á menntamanninn sem
keppinaut um áhrif og völd, en ekki sem vissa
tegund af vinnuafli, eða hvað gæti hann svo
sem sagt menntamanninum að gera? Það verður
þó að vera hægt að stjórna starfsliðinu.
Ekki er mér heldur grunlaust um, að mennta-
menn vilji ógjarnan líta á sig sem samkeppnis-
aðila á almennum vinnumarkaði. Menntamenn
telja yfirleitt, að þeir hafi áunnið sér einhver
réttindi umfram aðra með prófgráðu sinni.
Vissulega er þetta eðlilegt sjónarmið um t.d.
lækna, en hinsvegar er hætt við, að mennta-
menn hafi tilhneigingu til að útfæra þessi dæmi
á fieiri svið og breikka sífellt fylkingu embættis-
manna, til að búa sjálfum sér hreiður. Spurn-
ingin er, hvort menntamenn vilji opinberar
reglur um menntunarkröfur í sem fiestum til-
fellum, eða hvort þeir sætta sig við að treysta á
eftirspurn eftir sérfræðilegum starfskröftum,
sem mundi þýða, að þeir yrðu sjálfir að vinna
að myndun þeirrar eftirspurnar. Hvernig var
það með tannlækna og arkitekta, útveguðu
þeir sér ekki vinnuna sjálfir?
Ég hallast að því, að aðalástæðurnar fyrir lé-
legri þátttöku menntamanna í atvinnulífinu séu:
Brjóstvitstrú almennings.
Embættisdekur menntamanna.
Félagslegur vanþroski athafnamanna.
Stjórnunarlegur vanþroski íslendinga.
Mér virðist, að fiestir hér heima skilji með
stjórnun, það að segja öðrum fyrir verkum, þ.e.
stjórnun og verkstjórn sé eitt og hið sama, eða
hið fyrra leiði a.m.k. hið síðara af sér. Stjórn-
unarstaða er því nauðsynlegasta valdastaða
samkvæmt þessum skilningi. Atvinnurekanda
dettur ekki í hug að ráða til sín sérfræðing og
láta hann starfa sjálfstætt að lausn vissra vanda-
mála. Nei, atvinnurekandinn þarf sjálfur að hafa
fundið, hvað þarf að gera, sem vitanlega sjaldan
kemur fyrir, að hann geri, og síðan að stjórna
verkinu. Ég held, að ekki sé um það að ræða,
að atvinnurekandinn sé ekki reiðubúinn að taka
áhættu. Hann gerir sér einfaldlega ekki grein
fyrir eðli nútíma stjórnunar í sérhæfðu þjóð-
félagi eða þeim möguleikum, sem fyrir hendi
eru. Hann getur ekki stuðlað að samvinnu ó-
líkra starfshópa, eða gengið til samvinnu sjálfur
á jafnræðisgrundvelli. Persónuleg völd, það er
grundvöllur athafnamannsins og keppikefii.
STÚDEIMTABLAÐ
Bókvitið verður í askana látið“
16