Stúdentablaðið - 01.12.1969, Blaðsíða 22

Menntunarþörf
fiskiðnaðarins
Grein eftir
Hjalta Einarsson, verkfrœðing.
Hið íslenzka skólakerfi hefir til þessa látið
fiskiðnaðinn nær algjörlega afskiptalausan.
Þessa staðreynd verður að telja næsta furðulega
þegar þess er gætt, að fiskiðnaðurinn hefur
árum saman staðið undir nær öllum útflutningn-
um. Hún er jafnvel ennþá furðulegri, þegar það
er haft í huga, að á íslandi eru yfir 60 löggildar
iðngreinar. j matvælafræðum eru sex iðn-
greinar: bakaraiðn, kjötiðn, kökugerð, mat-
reiðsla og mjólkuriðn, allt fjögurra ára nám, og
framreiðsluiðn, þriggja ára nám. Fiskiðn er ekki
til.
Það er reyndar sama hvar gripið er inn í skóla-
kerfið, sjávarútvegurinn vegur næsta lítið. Skip-
stjóri á togara fær að vísu tveggja ára skóla-
menntun. Inntökuskilyrði eru unglingapróf, sem
tekin eru að skólaskyldu lokinni af 14 ára
unglingum. Sennilega eru það vélstjórar, sem
njóta lengstrar skuldbundinnar skólagöngu,
þeirra, sem við öflun og vinnslu sjávarafla
starfa. Vélstjóraskólinn var nýlega endurskipu-
lagður.
Hvernig er þá háttað þjálfun og fræðslu
starfsfólks í fiskiðnaði? Því er fljótsvarað. Fisk-
iðnaðurinn annast þessa þjálfun að mestu leyti
sjálfur. Það er hin gamla þjóðlega kennsluað-
ferð, menn læra af eigin reynslu og reynslu sér
eldri manna, auk þess sem fiskiðnaðurinn hefir
staðið fyrir námskeiðum og mun ég koma að
því síðar.
Ég hygg, að menn geti verið sammála um það,
að þessi aðferð dugi ekki lengur. Nútíma þjóð-
félag krefst annarra vinnubragða. Störfin í fisk-
iðnaðinum verða æ flóknari og krefjast sífellt
meiri fagþekkingar. Auk verklegrar kunnáttu
þarf bóklega þekkingu á efnafræði, eðlisfræði
og gerlafræði og að auki fræðilega þekkingu á
fjölmörgum greinum matvælaframleiðslu, svo
sem frystingu, söltun, niðursuðu, reykingu,
lýsisvinnslu, skreiðarverkun, fiskimjöls- og dýra-
fóðursframleiðslu, auk ótal margs annars, sem
fiskvinnslufræðingar þurfa að kunna skil á.
Framtíðarlausnin hlýtur að verða sú, að fagleg
kennsla í fiskvinnslufræðum verði tekin upp í
skólakerfið.
Hver er þörfin?
Á íslandi eru nál. 90 hraðfrystihús, nál. 190
saltfiskframleiðendur, nál. 180 skreiðarverk-
endur, nál. 60 síldar- og fiskimjölsverksmiðjur,
nál. 15 niðursuðuverksmiðjur, tvær lýsishreins-
unarstöðvar, ein lýsisherzlustöð og auk þess
margar síldarsöltunarstöðvar, lifrarbræðslur,
harðfiskhjallar o.s.frv. Að sjálfsögðu eru marg-
ar stöðvar með fleiri en eina verkun. Innan sumra
þessara vinnslugreina er að finna mikla fjöl-
breytni vörutegunda og vinnsluaðferða, einkum
í hraðfrystiiðnaðinum þar sem fjöldi vöruteg-
unda skiptir hundruðum.
Útflutningur á frosnum fiski, saltfiski og
skreið er að mestu leyti í höndum sölusamtaka
framleiðenda. Útflutningur á saltsild er í hönd-
um hálf-opinberrar stofnunar, Síldarútvegs-
nefndar og útfiutningur á niðursuðu, lýsi,
síldarmjöli og fiskimjöli er að mestu leyti í
höndum einstaklinga og óháðra útflytjenda.
Sumir útflytjendur, einkum sölusamtökin, veita
tæknilega þjónustu og annast eftirlit með birgð-
um og framleiðslu. Við þessi störf starfa nokkr-
ir tugir manna, þar af nokkrir verkfræðingar og
tæknifræðingar, en flestir hafa þessir starfs-
menn ekki notið beinnar faglegrar eða tækni-
legrar skólamenntunar. Allt eru þetta þó fag-
menn á sinn hátt, og flestir hafa þeir sótt nám-
skeið í ýmsum sérgreinum sem snerta þeirra
daglegu störf.
Á vegum ríkisins starfa matsmenn og eftir-
litsmenn sem skipta tugum, kannski hundruð-
um, ef með eru taldir þeir sem í hjáverkum meta
saltfisk og skreið. Þessi hópur manna annast
m.a. ferskfiskmat, útflutningsmat og eftirlit
með bátum og vinnslustöðvum og afurðum.
Þeir eru ráðnir eða skipaðir án tillits til fagþekk-
ingar, hana fá þeir í starfi og á námskeiðum.
Innan þessa hóps mun enginn, sem hlotið hefir
háskólamenntun.
Rannsóknarstofnun fiskiðnaðarins annast
eftirlit með niðursuðu og efnagreiningar á lýsi og
mjöli ásamt annarri þjónustu fyrir fiskiðnað-
inn, auk rannsóknarstarfa. Þar starfar hópur
sérfræðinga og aðstoðarmanna.
Verkstjórar í fiskiðnaðinum skipta hundruð-
um og í hverju frystihúsi er fast starfslið í eftir-
liti, allt að sex í stærstu húsunum.
Þessari upptalningu er ekki ætlað að vera
tæmandi, en hún ætti að sýna, að í fiskiðnað-
„Bókvitið veróur
inum eru fjöldamörg störf, sem krefjast sér-
þekkingar. Mörg þessi störf munu í framtíð-
inni krefjast aukinnar faglegrar skólamenntun-
ar og aukinnar almennrar menntunar.
Ég hef ekki enn minnzt á framkvæmdastjóra
fiskvinnslustöðva. Þeir þurfa ekki aðeins á al-
mennri viðskiptakunnáttu að halda, þeir munu
í auknum mæli þurfa að afla sér þekkingar á
rekstrartækni auk fagþekkingar í matvæla-
fræðum.
Námskeið bæta úr þörfinni.
Sú aðferð að læra eingöngu af reynslu, sinni
eigin og sér eldri manna, samræmist hvergi
nærri þeim kröfum um fagþekkingu og vís-
indaleg vinnubrögð, sem nútíma fiskiðnaður
krefst. Forystumönnum fiskiðnaðarins er þetta
vel Ijóst. Reynt hefur verið að bæta úr þessu
utan fræðslukerfisins með stuttum námskeið-
um á takmörkuðum sviðum, ýmist á vegum
fiskiðnaðarins sjálfs, sjávarútvegsmálaráðuneyt-
isins eða annarra aðilja.
Þannig hefir t.d. Fiskmat ríkisins annast nám-
skeið á vegum sjávarútvegsmálaráðuneytisins,
og margir verkstjórar hafa sótt námskeið Verk-
stjóranámskeiðanna. Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna og önnur sölusamtök hafa haldið fjölda
námskeiða í ýmsum greinum. Sildarútvegs-
nefnd hefir staðið fyrir síldarnámskeiðum, Rann-
sóknarstofnun fiskiðnaðarins fyrir námskeiðum
um fiskmjöl og lýsi og margt fieira mætti telja.
Hvað gera útlcndingar ?
Matvælatækni og matvælaverkfræði eru nú
kenndar við fjölda háskóla um allan heim, og
munu Bandaríkjamenn hafa orðið einna fyrstir
til að koma á fót háskóladeildum í matvæla-
vísindum. Þar í landi hefir líka sú þróun orðið,
að framhaldsmenntun og sérmenntun hefir
færzt að mestu inn í háskólana.
í Noregi eru tveir framhaldsskólar í fisk-
vinnslufræðum, almennur fiskvinnsluskóli í
Vardö, rekinn af norska ríkinu, og niðursuðu-
skólinn í Stavanger, rekinn af norska niður-
suðuiðnaðinum.
í Bretlandi er matvælatækni kennd sem há-
skólagrein, en rannsóknarstofnunin í Torry
(Aberdeen) heldur uppi námskeiðum fyrir fólk,
sem vinnur í fiskiðnaðinum.
asknna látið“
STÚDENTABLAÐ
22