Fálkinn - 21.12.1929, Blaðsíða 23

F Á L Iv I N N
23
Nýjasta mynd Einars Jónssonar: „Bókstafsbundinn".
enginn listamaður vera svo mein-
laus, að hann ekki geti sagt til
um, hvernig list hans sjálfs skuli
vera, án þess að láta álit annara
hafa áhrif á sig.
— Tilgangur Einars Jónssonar
með verkum siriúm er fyrst og
fremst sá, að vekja hjá þeim,
sem á þau horfa, líkar tilfinning-
ar og hann hefir sjálfur borið i
brjósti, er hann var að skapa
verkið. Og sú skoðun er rj.ett frá
hans sjónarmiði, vegna þess, að
það er skoðun og sannfæring
hans sjálfs. Á sama hátt verður
oft að dæma ýmsar skoðanir,
hvort þær koma frain i hiigg-
mynd, málverki, ljóði eða sögu
—• ef höfundurinn, sem hefir
selt þær fram gengst við þeini
eftir á og sýnir fram á, að þær
sjeu rjettar frá hans sjónarmiði.
—- List og gagnrýni er sitt
hvað. Gagnrýni einstaklingsins er
ávalt frá hans sjónarmiði og þá
ætíð þannig, að hans sjónarmið
sje það eina rjetta. En hver
kann að dæma um það — hvað
rjett er? Rjeltlátasti dómurinn
um mannanna verk er aldrei til,
því sá sem stæði næst því að
þekkingu, að dæma um verkið,
má ekki dæma það og getur ekki
dæmt, af því, að enginn þykir
dómari í eigin sök. En skilyrði
hans til dóms á sjálfum sjer eru
best, vegna þess að maðurinn
þekkir, þegar á alt er litið, sjálf-
ur betur alt sitt liugarflug og til-
gang með því, sem hann hefir
Íátið frá sjer fara fyrir almenn-
ingssjónir, sem nokkur annar.
Og út yfir tekur þó, þegar
menn verða að gera listdóma sem
skyldustarf, án þess að vita,
hvort það er gott eða ilt, sem þeir
dæma um. Þá fer það eftir lund-
arlagi dómritarans, hvort lista-
maðurinn er hafinn til skýja eða
saxaður á tóhaksfjöl — og getur
hvorttveggja komið jafn rang-
lega niður.
Tilviljnn dómsúrslitanna hefir
oft og einatt komið niður á F.in-
ari Jónssyni. Hann hefir verið
lastaður og lofaður, hvorttveggja
í slcilningsleysi — stundum.
Því jafnvel íslendingar sjálfir
skilja hann ekki enn. Sumir að
miklu leyti, sumir að hálfu og
sumir býsna litlu. Þetta er að
ýmsu leyti afsakanlegt. Fyrst og
fremst vegna þess, að Einar
Jónsson er fyrsti myndhöggvar-
inn á íslandi. Og það tekur ávalt
nokkurn tima, að ]ijóð, sem
aldrei hefir sjeð annað af mynd-
höggvaralist en ljósmyndir, fái
rjetta hugmynd um, hvað þessi
list er. í öðru lagi það, að Einar
Jónsson hefir alls ekki rakið götu
annara manna. Hann hefir farið
grafgötur, ef svo mætti segja.
Hann hefir varast „skólana“ og
hann virðir einskis “stefnurnar í
list. Hann prjedikar, að einstakl-
ingseðlið staridi ofar öllum skól-
um og stefnum, að eðli það og
stefna, sem komi innan frá úr
brjósti þess, sem skapar verkið,
eigi að vera ráðandi gjörðum
listamannsins. Og að hann standi
og falli með því.
Ef víkingslund er til í stefnu
listamanns, þá er hún í þessari.
Og þó er engin víkingslund i
Einari Jónssyni, á venjulegan
mælikvarða þess hugtaks. Mynd-
irnar hjer að ofan lýsa útliti
mannsins nokkurnveginn fyrir
þeim sem ekki liafa sjeð hann.
En þess má geta um Einar Jóns-
son, að ljósmynd getur síður
lýst lionum, en flestum öðrum
mönnum.
— Fæstir Ísíendingar þekkja
hann persónulega. Hann hefir
dvalið erlendis mestan hluta
manndómsára sinna, og þó hann
dveldist lengst af þeim tima i
Kaupmannahöfn, voru eigi nema
fáir íslendingar, sem kyntust
honum. Hann fór einförum fram
hjá þeim, með hugskotið fult af
rúnamyndum sjerkenna islenskr-
ar náttúru, svo djúpt ristum, að
þær gátu aldrei gleymst.
Og síðan hann kom heim til
íslands, er hann eigi lieldur á al-
faravegi. En þeir sem hitta hann
Verða fyrir áhrifum sálar, sem
ekki er steypt í meðalmanns-
mótið.
— Þeir hitla fyrir mann, sem
fyrst og fremst hel'ir áhrif á þá,
fyrir alveg sjerstakt viðmót.
Hægð og innileik og vinsemd,
meiri en ókunnugir eiga von á.
Sá sem á því láni að fagna, að
koma inn „báðu megin“ í lista-
safn Einars Jónssonar á tvær
góðar stundir; aðra þegar hann
skoðar verkin og hina eigi síðri,
er hann talar við manninn, sem
gerði þau.
Einar Jónsson situr uppi í
Hnitbjörgum sem sigurvegari. -
Hann hefir sigrað í þeirri hættu-
legustu orustu, sem nokkur lista-
maður fc.efir lagt úr í: að brjóta
ekki i bág við sjálfan sig. Sú
harátta var löng, og er máske
ekki háð til enda ennþá. Hún
hefir kostað sjálfsafneitun og
margir freistarar hafa gerst til
þess, að ginna hann frá markinu,
út í gull og græna skóga. Hún
hefir kostað hungur og allskonar
kvalir — en hún hefir lilíft Ein-
ari Jónssyni við samviskubiti,
sem af því leiddi, að gera það
sem honuin fanst rangt — bæði
gagnvart sjálfum sjer og öðrum.
Einar Jónsson er heima. Ein
af fyrstu myndum hans var „Út-
laginn“, myndin af manninum,
sem ber konu sína dauða til
bygða, með barnið i fanginu, og
hefir rakkann einan að föru-
neyti, á síðustu för konunnar: í
kristinna manna reit.
Nú er hann heima. Hann á
heimili og lconu, sem liann vist
aldrei hal'ði sjeð, þegar hann hjó
til útilegumannsmyndina sína.
Hún hefir fylgt honum lieim úr
útlegðinni.