Fálkinn - 21.06.1930, Blaðsíða 21

F A L K T N N
21
A.ienningu annara þjóða. Upphaf-
lega voru lögin einungsis geynul
í niinni manna, lögsögumaður-
inn sagði j)au upp á Aljjingi ei'íir
vissum reglum og síðan lærði })au
maður af manni. Én árið 1118
(eða veturinn 1117—’18) voru
l)au, samkvæmt Alj)ingissamj)ykt
frá árinu áður, sett í bækur eftir
fyrirsögn Bergj)órs lögsögumanns
og annara spakra manna og fór
lagaskráning j)cssi fram bjáhöfð-
ingjanum Hafliða Márssyui á
Breiðabólstað í Vcsturhópi. Því
var J)essi fvrsta lögbók kölluð
Hafliðaskrá (skrá, scm merkir
slcinn, sýnir að lögin hafa vcrið
rituð i skinnbók). Mcnn geta nú
ekki greint j)að með fullri vissu
hvaða lagabálkar bafa staðið í
l)cssari fyrstu íslcnsku lögbók.
Ari fróði ncfnir í íslendingabók
einungis „Vigslóða“, j). e. kafl-
ann um vígaferli, sár, bætur o. sl.
og „margt annað“. En liklega
hafa i j)cssari fyrslu lögbók stað-
ið fleslir sömu bálkarnir name
kristinrjettur, sem kunnir eru úr
nokkuð yngri lagabókum, sem
kallaðar eru „Grágás“.
Grágás cr höfuðheimildin um
iorna íslenska lagasetningu og
Alj)ingisliald og sýnir fjölbreytta
og nákvæma löggjöf og merld-
legt og örugt, en oft flókið rjett-
arfar. Af Grágás eru nú til tvö
mikil handrit, konungsbók (Co-
dex Regius) og svonefnd Staðar-
hólsbók (Am. 334 fol.) og ýms
minni handrit í brotum. Af’yms-
um öðrum heimildum, eða með
samanburði þeirra við Grágás,
má einnig sjá skipulag Alþingis
frá upphafi.
Alþingi var frá uppbafi bæði
löggjafar og dómsamlcoina fyrir
all landið, það var, á nútíma-
visu, löggjafarþing og bæstirjett-
ur í senn. Löggjafarvaldið var frá
öndverðu hjá „lögrjettu“, sem
svo var nefnd, en dómsvaldið
lijá sjerstakri stofnun, Alþingis-
dómi, sameiginlegum fyrir alt
landið. Löggjafarvald og dóms-
vald hefir þvi verið aðskilið á
íslandi undir eins 930, að j)ví er
frckast verður sjeð og befir þó
verið nokkur ágreiningur meðal
fræðimanna um j)að, bvernig
skilja beri ummæli heimildanna
um þessi efni. En síðar að minsta
kosti, í lagafyrirmælum Grágás-
ar, er gert skýrt ráð fyrir sjer-
stökum dómstólum.
Það stjórnarfar, sem lýsti sjer
i skipun Alþingis og löggjöf þcss,
var höfðingjasljórn, þar sem þeir
cinstaklingar, eða þær ættir, sem
mest áttu undir sjer rjeðu lögum
og lofum, j)ó að allur almenning-
ur tæki einnig ýmsan þátt í þing-
störfunum og sækti Alþingi mik-
ið. Almenningur hafði einungis
þann rjett, sem miklu gat ráðið
um völd höfðingjanna („goð-
anna“) og ábrif þeirra á Aljnngi,
að liver maður gat sagt sig í þing
eða úr þingi með goða, þ. e. a. s.
fylgi, eða mannaforráð goðanna
gálu að noklcru farið eftir geð-
j)ótla almennings, eða áliti lians
á höfðingjunum.
Sú stjettaskipun j)jóðfjelagsins,
sem j)jóðskipulagið bvíldi á var
því einföld skifting í frjálsa
menn og j)ræla. Talsvcrt af erfið-
isvinnu þjóðfjelagsins hvíldi á
þrælahaldi og j)rælar hafa verið
allmargir, en j)rælahald fór þó
fljótt að minka. Þrælarnir voru
rjettlaus eign liúsbænda sinna og
stóðu alveg utan j)jóðfjelagsins
og böfðu engin áhrif á stjórn
j)ess.. Að öðru leyti máttu allir
aðrir íbúar landsins teljast ein
sljett þannig að allir frjálsir
menn voru jafnir fyrir lögunum
og böfðu bið sama persónulega
frelsi og voru allir jafnmikils
metnir að rjetlarslöðu sinni i rík-
inu, eins og sjá má á j)ví t. d. að
vígsbætur voru lögumsamkvæmt
liinar sömu fyrir alla, jafnt höfð-
ingja eða cmbættismenn ríkisins
sem ahnenna borgara, eða 120
aurar cða 15 mcrkur sill'urs.
(Þetta gat samt breysl með frjálsu
samkomulagi aðilja, þannig að
stundum voru greiddar tvöfald-
ar eða þrefaldar vigsbætur). En
alt um þetta, þó að jafnrjetti
borgaranna væri slegið föstu frá
ríkisins hálfu varð í reyndinni
nokkur munur á afstöðu þeirra
í j)jóðfjelaginu. Ríkið var bænda-
j)jóðfjelag og allir frjálsir menn
voru í raun og veru bændur. En
j)eir voru ýmistsjálfseignarbænd-
ur eða leiguliðar og sjálfseignar-
bændurnir aftur misjafnlega efn-
um búnir að löndum og lausum
aurum og misjafnlega miklir fyr-
ir sjer. í framkvæmdinni urðu
það því venjulega ríkustu og
aðsópsmestu bændurnir sein
rjeðu lögum og lofum í þjóðfje-
laginu með meira eða minni í-
lilutun liinna. Þessir bændur voru
goðarnir, liöfðingjarnir eða
bændaaðallinn má segja, sem
liafði stjórnarstörfin í höndum
sjer þannig að þau gengu eða
gátu gengið, að erfðum í ættum
þeirra. En samt var þetta liöfð-
ingjavald að vissu leyli talsvert
aljiýðlegt, bæði vegna þess að
veldi goðanna var ekki bundið
við ákveðið landsvæði, heldur við
ákveðna þegna j)jóðfjelagsins, við
mannaforráð, sem borgararnir
gátu sjálfir ráðið af frjálsum
vilja, cins og fyr scgir, mcð þvi
að segja sig í lög eða úr lögum