Fálkinn - 21.06.1930, Blaðsíða 42

42
F A L K T N N
# i
o o
f
f
o
o
i
f
o
#
o
f f
0'‘*llt.' 0-“lli.' 0'"lli.' 0'',1||.'0'‘1||.' 0'"1||.' 0',,ll,.‘ 0'“I||^-"1|,^0 ©'«Hm""U,.'0 0'"lli.""H^0','l|,.'0',,l|«'0'"ll,.'0'‘'l|i.'0'‘nii.'.0'‘,lli.‘0'‘,l|i.'0'‘'lli.'0
Ræöa ílutt á rjEttaruegg.
Eftir dr. Buðm. Finntmgason.
Rjettirnar eru merkilegur þátt-
ur í þjóðlífi voru, og rjettin ætti
því að vera góður sjónarhóll til
að skygnast um í ýmsar áttir.
Kvikfjárræktin setur að von-
um svip sinn á líf sveitamanns-
ins. Umliyggjan fyrir skepnun-
um verður undiraldan í öllu
starfi hans. Hagur þeirra og
hóndans fer saman. Ánægja sum-
arsins fær blæ af því, hvernig
gengur að heyja fyrir skepnun-
um. Áhyggjur vetrarins verða
ljettar eða þungar eftir því, hve
vel fóðrið endist í lilöðu og hey-
garði:
Þegar vantar varmaföng,
vist og heyjaforðann,
þorradægur þykja löng,
þegar hann blæs á norðan.
Og þyngstu raunir þjóðar vorr-
ar hafa ávalt verið blandaðar
sampíning með skepnunum.
Sauðfje, kýr, hestar og hundar
eru í sveitinni fjelagar manna
og fóstrar. Það er góður fjelags-
skapur og mentandi, og íslensk-
ar bókmentir bera þess vottinn,
hve samlífið liefir verið náið frá
öndverðu, bæði í sögum og ljóð-
um:
Á í þvögu þúsund braga,
þeim frá dögunum,
íslands sögu óritaða
upp úr brögunum.
(St. G. St.).
En rjettirnar eru leiksvið þess
atriðis kvikfjárræktarinnar, sem
telja má skemtilegast og skáld-
legast allra, en það eru göngurn-
ar, fjallskilin.
Til rjettanna koma menn full-
ir eftirvæntingar, vonar og ótta.
Þeir koma þangað til að skygn-
ast um eftir kindunum sinum,
sem þeir liafa ekki sjeð alt sum-
arið, og aldrei eiga víst að sjá
aftur. „Æ, þarna er hún Kolla
mín, blessuð, komin af fjallinu“,
kallaði Sigríður litla í Tungu.
Þessi harnslega kveðja er ein af
ótal þúsund likum kveðjum, sem
komið hafa fram á varirnar eða
vfir þær í islenskum rjettum.
Þar er fagnafundur manna og
skepna. Og hvað getur verið
skemtilcgri sjón en voldugar
brciður lagðhvítra sauða, sem
koma frjálslegir og bústnir af
fjallinu með kveðju frá sumar-
frelsinu inni á öræfum. Augað
gleðst því meira, sem hópurinn
er stærri og föngulegri. Hann er
lifandi vottur um hagsæld hjer-
aðsins. Einn þátturinn í þeirri
fegurð landsins, sem skáldin hafa
kveðið um, eru sauðir í haga:
„Þar sem að una hátt í hlíðum
hjarðir á beit með lagði síðum“.
(J. H.).
Kvika um einstig Ijósar linur,
líða um skarðið hvítar hjarðir,
og við lindir upp um rinda
iðar dreif af björtum reifum.
(St. G. St.).
En við rjettirnar verður það
lif og fegurð, sem kindurnar gefa
landinu, enn stórfeldara, er þús-
undir fjár koma saman.
Frá rjettinni hvarflar hugur-
inn inn á öræfin, þangað sem
leitarmennirnir hafa farið eftir
fjenu. Raunar hafa sauðskepn-
urnar verið fyrstu landkönnuðir
á öræfum íslands. Alt hið ein-
lcennilega og skemtilega ferðalíf
inn um öræfin, sem fjárleitirnar
hafa haft í för með sjer, og öll
æfintýrin, sem þeim hafa fylgt,
eigum vjcr sauðfjárræktinni að
þakka. Löngunin til að finna
skepnurnar hefir knúð menn til
að kanna landið. Stór svæði af
öræfunum voru ekki könnuð og
leituð f>Tr en á 19. öld. Svo lang-
an tíma hefir þurft til að teygja
menn þangað, sem minst var von
að finna fje.
í sambandi við fjárleitirnar
hefir hjcr á landi skapast ein-
legt skipulag um alt það er snert-
ir fjallskil, að vísu nokkuð mis-
munandi í ýmsum sýslum. Fjall-
skilaskyldan er einskonar lier-
skylda eða þegnskylda, sem skap-
ast hefir af nauðsyn. Gangna-
f oring j arnir, leitarf oring j arnir
hafa nálega þvi líkt vald yfir
gagngnamönnum, sem herfor-
ingi yfir liðsmönnum sínum. Og
að menn hafa fundið vald og
tign gangnaforingjans kemur
fram í orðinu fjallkóngur, enda
verður því varla neitað, að fá
kóngsríki eru veglegri yfir að
ráða en íslcnskt öræfi, ef metið
er eftir útsýni og víðsýni meira
en auðæfum. Það er gaman að
tala við gamla gangnamenn,
sem þekkja öræfin upp á sínar
tíu fingur, kunna öll örnefni og
sögur þær, sem við hvert þeirra
eru tengdar, og komast á loft,
þegar þeir minnast á ferðir sín-
ar. Enginn efi er á því, að marg-
ir telja gangnaminningar sínar
með bestu endurminningunum.
En svo að jeg hverfi nú aftur
að rjettinni, þá gæti hún sjálf
gefið efni til margskonar hug-
leiðinga. Orðið rjett er af sömu
rót og að reka. Það er eiginlega
fjTÍr rekt og táknar upphaflega
athöfnina að reka, með öðrum
orðum: rekstur. En síðan hefir
það verið látið tákna staðinn,
sem rekið var á. Fleirtalan rjett-
ir merlcir hinsvegar tímann,
þegar fjeð er rekið saman. Svo
mikill viðburður eru göngurnar,
rjettirnar, i lifi þjóðarinnar að
miðað er við þær sem tímatak-
mark eins og við stórhátíðir,
enda liafa þær ekki verið sísta
hátíð sveitamanna.
Sjálf lögun rjettarinnar ber
ljósan vott um tilgang hennar.
„Almenningurinn“ er sem
smækkuð mynd af afrjettinum,
sem hjeraðsmenn nota saman,
þar sem fjeð er ekki aðgreint eft-
ir þvi, hver eigandinn er. „Dilk-
arnir“ eru ímynd sjereignarinn-
ar, þar sem liver liefir sitt út
af fyrir sig. Hins vegar sýnir
nafnið „dilkur“, að dilkærin hef-
ir ráðið nafngiftinni. Smárjett-
irnar út frá aðalrjettinni hafa
í augum þess, er nafnið gaf, verið
sem lömb við hliðina á mömmu
sinni.
I rjettinni kemur greinilega
fram sameign og sjereign, sam-
vinna og sjervinna, og þó þannig,
að í flcstra augum mundu dilk-
arnir ekki vera aukaatriði, lield-
ur aðalatriðið. Þeir mundu líta
svo á, að almenningurinn væri
aðeins til dilkanna vegna, hann
væri til þess að hægt yrði að
draga fjeð sundur, koma hverri
kind í þann dilk, sem hún ætti
heima i, og þar með heim til eig-
andans. Rjettin getur verið oss
gagnlegt tæki til að skýra fyrir
oss stjórnmálastefnur, scm nú
eru uppi með þjóð vorri og berj-
ast um áhrif og völd. Sameignar-
menn vilja rífa niður dilkana og
láta almenninginn einan eftir.
Hinir vilja halda við gamla þjóð-
lega fyrirkomulagið, hafa að visu
aímenning, vinna saman, þarsem
það er hagkvæmt, hafa fjelags-
skap, þar sem afl einstaklings-
ins hrekkur ekki til, en draga þó
að lokum hverjum sitt og lofa
honum að fara með það heim í
sitt litla lcóngsríki. Sameignar-
menn vilja soramarka alt undir
eyrnamark ríkisins, sem annað-
hvort mundi verða lilustarstýft
hæði eyru eða þrírifað í þristíft
og þrettán rifur ofan í hvatt. Orð-
tak hinna er: Hverjum sitt. Þeir
horfa ekki í það, þótt nokkur
prentkostnaður fylgi því að hafa
meira en eina markaskrá með
einu marki fyrir alt landið. Og
þeir húast við að mörgum mundi
þykja dauflcgar rjettirnar, þegar
öll sjereign væri horfin.
Vjer ættum að gera oss ljóst,
að skipulagið, sem speglast í lög-
un rjettarinnar, er engin tilvilj-
un. Það á sjer rót jafnt í lands-
laginu, sem í lundarfari manna.
Það er ekki til neins að neita því,
að flestir menn, og ekki síst ís-
lendingar, unna sjálfstæði og
sjálfseign. Þeir vilja ekki láta
sjer nægja almenninginn og rifa
niður dilkana. Þeir vilja hafa
skýr mörk, svo að mitt og þitt
þekkist að. Þvi þeir eru hræddir
um, að þegar ríkismarkið væri
Lomið á hverja kind, yrði skamt
að híða skýrslunnar:
Öll hús staðarins fallin.Kirkja
fyrirfinst elcki. Kvígildi staðar-
ins lweður prestur sig uppetið
hafa.
RMurnar í Westninster Abbey.
Ameríkumenn er orðlagSir fyrir
græðgi sína í gömul listaverk og aðra
merkilega muni, sem til eru í Ev-
rópu. En Englendingum þótti nokkuð
mikið til um það fyrir skömmu, þeg-
ar ráðist var á Westminster Abbey,
þeirra helga stað.
Þegar dómkirkjupresturinn við
Westminster Abbey, dr. Foxley Norr-
is, fór að lesa brjefin sín um daginn,
stendur þar i einu brjefinu meðal
annars hvort hann myndi ekki vera
tilleiðanlegur til að selja hina frægu
rúðu i Islipkapellunni i Westminster
Abbey. Er rúða þessi yfir fjögur
hundruð ára gömul.
Maður sá, sem sendi fyrirspurnina
var iistsafnari Raymond Henniker-
Heaton. Er hann scm stendur yfir-
maður listasafnsins í Worchester,
Mass.
Dómkirkjupresturinn var náttúr-
lega aldeilis forviða yfir þessu brjefi.
En hann svaraði kurteisislega og vin-
gjarnlega, eins og sómir slíkum
manni og sagði að Westminsler
Abbey væri sem stæði ekki til sölu,
en hann þakkaði fyrir tilboðið. Sam-
tímis ljet presturinn slá upp skilti
miklu fyrir utan kirkjuna og hljóð-
ar það þannig:
Til amerískra listsafnara. Dóm-
kirkjupresturinn i Westminster Ab-
bey leyfir sjer lijer með að tilkynna
að kirkjan er sem stendur ekki til
sölu og að hann tekur ekki á móti
tilboði um kaup á neinum einstölc-
um hluta hennar.
Dr. Foxley Norris,