Fálkinn - 21.06.1930, Síða 64

64
F Á L K I N N
Slaturfjelag Snönrlands. Yfirlitsmynil.
Stofnun fyrstu rjómabúanna
hjer á landi um síðustu alda-
mót, eru merkilegur viðburð-
ur í sögu íslenskrar bændastjett-
ar. Þau eru í raun og veru byrj-
unartilraun til þess, að framleiða
vöru, "sem staðist geti þær kröf-
ur, sem gerðar eru á erlendum
markaði, og selja hana sem milli-
íiðaminst neytendunum. Menn
fundu brált til þess, að það var
talsverður munur að peningaupp-
liæðinni, sem þeir fengu á baust-
inn fyrir smjörið sitt, — sumir
höfðu ekkert selt áður og bjá
þeim var þetta fundið f je, en aðr-
ir böfðu átt undir högg að sækja,
að koma smjöri því er þeir höfðu
aflögum frá beimiluum í pen-
Ágúst Helgason í Birtingaholti, for-
maður fjetagsins.
inga, enda var varan ærið mis-
jöfn. Nú varð meira aflögum,
verðið betra og umstangið minna.
Og þessir peningar voru hagfræð-
islega mikils virði, því þeir voru
úllendir.
En önnur aðaltegund matvæla-
framleiðslu bænda var enn bund-
in á klafa. Sú þjóð Evrópu, sem
flest sauðfje átti, að tiltölu við
fólksfjölda, gat ekki selt kjöt til
útlanda, svo neinu næmi. ítrek-
aðar tilraunir höfðu verið gerð-
ar til þess, að vinna íslensku
sauðkjöti markað erlendis, eink-
um í Danmörku, en þær báru
sorglega lítinn árangur og verð-
ið, sem þetta kjöt seldist fyrir
var svo lágt, að unga kynslóðin,
sem ekki man þetta, mundi ekki
trúa því. Kaupstaðirnir og kaup-
lúnin voru því aðalathvarfið, sem
bændur áttu um sölu sláturfjár.
Og j)að athvarf var engan veginn
gott. Þeir sem best voru staddir,
seldu ákveðnum mörinum í bæn-
um líka kindatölu ár eftir ár,
aðrir hurfu til kaupmannanna og
sóttu misjafnlega að. Bar það oft
við í Reykjavík, að margfalt
meira fje barst að kaupmannin-
um í einu en bann gat tekið við,
þó bann væri allur af vilja gerð-
ur, því ekkert skipulag var á
rekstrunum, einn daginn kom f je
þúsundum saman, arinan daginn
ekki neitt. Og verðinu rjeði kaup-
maðurinn, og seljandinn varð að
taka þvi sem boðið var og þakka
fyrir að losna við kindurnar,
livort sem verðið var liátt eða
lágt. Ungu bændurnir þekkja
þetta ekki — en gömlu bænd-
urnir muna það. Því að það eru
ekki nema 25 ár síðan, og þeir
bafa sumir sjálfir reynt livað það
er, að ganga bónarveg milli kaup-
manna og biðja þá um, að kaupa
af sjer kindurnar sínar.
Svona var ástandið hjá bænd-
um á suðvesturlandi þegar Slát-
urfjelag Suðurlands var stofnað.
Rjómabúin bafa sjálfsagt rutt
því fjelagi braut, því annars
myndu menn tæplega bafa þor-
að að ráðast í þetta fyrirtæki,
sem var býsna stórfelt á mæli-
kvarða þess tíma. Á fundi, sem
haldinn var að Þjórsártúni í júli-
lok 1905 hjelt Bogi Melsted sagn-
fræðingur fyrirlestur um sam-
vinnufjelagsskap bænda og var
nefnd kosin til að íhuga það mál:
þeir Ágúst Helgason í Birtinga-
holti, Eggert Benediktsson í Laug-
ardælum og Sigurður heit. Guð-
mundsson á Selalæk. Iíom þeim
ásamt um, á fundi þá um haust-
ið að brýnust þörf værisamvinnu,
um að koma upp sláturhúsi og
hreifði nefndin þessu máli brjef-
lega við bændur í Vestur-Skafta-
fells-, Rangárvalla-, Árnes-, Gull-
bringu- og Kjósar-, Borgarfjarð-
ar- og Mýrasýslum með þeim á-
rangri, að stofnfundur var hald-
inn í Reykjavík 26. mars 1906 af
þessum fulltrúum bænda i ofan-
greindum sýslum: Ágústi Ilelga-
syni, Birni Bjarnarsyni i Grafar-
holti, Guðmundi Ólafssyni á
Lundum, Jóni Björnssyni frá Bæ,
Sigurði Guðmundssyni á Sela-
læk, Vigfúsi Guðmundssyni i
Haga og Þórði Guðmundssyni i
Hala. Fundurinn gerði frumvarp
að samþyktum fyrir fjelagið og
festi kaup á lóð í Rvílc en endan-
legur stofnfundur var baldinn að
Þjórsártúni 28. janúar 1907, af
565 fjelögum, sem lofuðu rúm-
lcga 11 þús. króna framlögum í
stofnfje, eða tæpum 20 kr. á
mann. Skuldbundu fjelagsmenn
sig til, að selja fjelaginu slátur-
fjenað sinn og gátu ekki sagt sig
úr fjelaginu nema með 5 ára
fresti. Fjelagið liafði trúnaðar-
mánn í hverjum hreppi, til þess
að sjá um, að menn ræki fje sitt
á tilsettum tima og því um líkt.
Um sumarið var svo bygður
vestúrbelmingur sláturbússins
sjálfs og bófst slátrun þá um
haustið; er þessi hluti bygging-
anna enn hið eiginlega sláturhús.
Áx-ið eftir var bygð tilsvarandi
bygging á austurbluta lóðarinn-
ar; var þar skrifstofa fjelagsins,
sölubúð, reykhús og pylsugerð
og skáli þar sem slátur var sund-
urgreint. Gerði Einar Erlendsson
búsameislari teikninguna að hús-
um þessum og bafði umsjón með
verlcinu, en þeir Jens Eyjólfsson
og Kristinn Sigurðsson bygðu
liúsin.
Rjett er að geta um liinar síð-
aii húsabyggingar fjelagsins
jafnframt. Árið 1913 var frysti-
liúsið bygt, var það Iiið fyrsta
vjelfrystihús laridsins, sem bygt
var til kjötgeymslu og tók 130—
140 smálestir af kjöti. Þetta bús
var svo stækkað 1929, bætt við
nýjum klefa, sem tekur um 40
smálestir. Árið 1918 var bygð
hæð ofan á skrifstofuna og sölu-
búðina og skrifstofurnar fluttar
þangað. Sama ár var bygð yf-
irbygð fjárrjett vestan við vestrxi
Iiúsið, en áður hafði önnur slík
rjett verið bygð sunnan undir
frystibúsinu og taka þessar rjett-
ir báðar um þúsund f jár, eða hátt
upp í þá lölu, sem slátrað er á
dag. Loks var nýja niðursúðu-
liúsið bygt sumarið 1929. — Þeir
sent feslu kaup á lóð fjelagsins i
fyrstu höfðu sumstaðar féngið
Slútiirhúsid úrið 1908.
Kjötskúlinn, j>ar sem kjötið er hengt upp til kætingar eftir slútrnnina.