Fálkinn - 17.12.1954, Blaðsíða 13

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1954 5
næturferða upp í kirkjuna, sýnir
töluverðan skyldleik við húsaskip-
un klaustra. Einkum bendir það
ásamt mörgum sérkennum kirkju-
sniðsins til áhrifa frá húsagerð
Bernharðsmunka.
Kirkjugarður Skálholts var
nokkrum sinnum notaður til
varnar í ófriði, eins og Sturlunga
vitnar best. Og eftir Sturlunga-
öld hefir Virkishóll verið hlaðinn
upp utan kirkjugarðs sem innan-
gengt forvirki, er skjóta mætti úr
að þeim, sem norðan traðir komu
(seinast gert 1548).
Miðaldainnsigli mörg (7 inn-
sigli alls) hafa fundist og sannað,
að kirkjan eða skrúðahús og kap-
löngum, sem þarna unnum, hvort
umrót manna 1650 við byggingu
Brynjólfskirkju, 1801 við rif
hennar og ótal sinnum við óút-
reiknanleg tækifæri hefði ekki
afmáð svo leifarnar frá miðöld-
um, að við hefðum þangað vesalt
erindi og fengjum fátt stórt að
sjá.
Við Jökull Jakobsson höfðum
grafið upp göngin frá bæ til
kirkju og staðnæmst svo rétt við
dyr leyndardómanna, sumarið
1952.
Nóg var þá vitað til þess, að
öllum varð starsýnna á þær lok-
uðu dyr en áður. Alþingi veitti
fé til að grafa upp kirkjurústirnar
Ævaforn legsteinn hjá altarisstaðnum austur af Pálskistu. Brot steinsins
liggja eins og að þeim var komið í moldinni, en önnur brot eru týnd. Af hinni
listrænu krossfestingarmynd á steininum sést neðri helmingur skýrt og hægri
hönd hins krossfesta, negld á krossarm efst á horni steins, en ofan af er
brotið. Næst háaltari og kistu er þetta þriðji merkasti fundur Skálholts-
graftarins. Ljósmynd: Gísli Gestsson.
ellur hennar hafa verið höfð til
samninga og skjalaritunar. Mið-
aldapeningar sex, sem ákvarðaðir
verða, fundust einnig, og var
helmingur þeirra enskur. Leifar
iistaverka, sem bráðnað hafa í
klessu víst í seinni dómkirkju-
brunanum (1527), hafa ýmsar
fundist og eins mikið af lituðu
gleri, oft með andlitum eða út-
flúri, sem gefur hugmynd um,
hver listaverk sumir kirkju-
gluggarnir hafa verið.
Rannsókn hinna smágervu leifa
margvíslegra, sem fluttar voru
nú úr mold Skálholts í Þjóðminja-
safnið, hlýtur að taka mörg ár,
ef gerva skal að öllu hyggja.
Spurning sú brann í hug okkar
og fól Skálholtsfélaginu þær fram-
kvæmdir, en formaður þess,
Sigurbjörn • Einarsson prófessor,
hefir um langt skeið verið einna
mestur hvatamaður alls, sem
þarflegt væri að gera í Skálholti.
Forstöðu verksins höfðu Kristj-
án Eldjárn þjóðminjavörður og
Hákon Christie arkitekt, einhver
fremsti sérfræðingur Norðmanna
um miðaldakirkjur.
Þrátt fyrir það, að til verksins
var stofnað með góðu mannavali
og þeim fræðilegum undirbúningi,
sem tiltækur var, og ber fremst
að nefna kirkjubyggingarann-
sóknir Magnúsar Más prófessors,
var talsverður geigur í okkur
sögufróðum mönnum við það að
Einn hinna kistulausu. Djúpt undir honum lá köstur af beinum fornra virð-
ingamanna, á gólfi stigahúss, sem er ævafornt og hefir verið moldu fyllt á
16. öld eða litlu fyrr. Ljósmynd: Gísli Gestsson.
opna þessar dulu dyr, svipta sverð-
inum ofan af steinum Skálholts.
Það var geigur Galdra-Lofts um,
að aldrei næði hann Rauðskinnu.
Vinalegustu félagarnir, sem við
væntum að finna þarna og fund-
um stóran söfnuð af og Jón
Steffensen tók til varðveislu um
sinn með frábærri alúð, voru
beinagrindurnar. Orðlausar voru
þær að vísu, en ekkert, sem þær
áttu til, vildu þær spara til að
fræða okkur. Það þarf ekki að
taka fram, að engir eru vinsam-
legri við bein og sáttari við þá
dauðu en atvinnugrafarar, og
hvenær sem okkur grafara
dreymdi um eigendur beinanna,
voru þeir áhugasamir um það eitt,
að Skálholt framtíðar og Ijómi
fortiðar yrðu sem stærst.
1 gröfum eru allir jafnir. Þótt
það séu ósannindi frá sjónarmiði
líkkistna og útfararsiða og stang-
ist við hugmyndir sumra um
framhaldslífið, verður þessi jafn-
aðarkenning kristninnar sönn í
kirkjugarði, sem rís og sýnir sig
jarðneskra augum. Þetta er ekki
sagt til að lítillækka hin tignu
bein, rósbleik með nokkurn fíla-
beinsgljáa, sem eftir voru af Páli
í kistu hans, heldur varp ijóma
af hjarnskál hans yfir allan beina-
söfnuð kirkjunnar, hann er sem
foringi fremstur meðal jafningja
Skálholts, hvort sem þeir hafa
verið settir þar í mold í nokkurri
kistu eða engri.
Rétt fyrir innan, þar sem göng-
in frá bænum komu undir kirkju,
lágu bein fjögurra upp undir
kirkjugólfi að kalla, og höfðu þeir
verið settir niður kistulausir í föt-
um sínum, a. m. k. sumir með skó
á fótum. Hafa þeir verið jarðsett-
if í drepsótt? Eða eru það smiðir,
sém látið hafa lífið við það að
Framhald á bls. 35.
Grafarhólf Þórðar biskups, leifar framkirkjuveggja og efri gangamunnans.
Við munnann, dýpra, felst stigahúsið. Ljósmynd: Gísli Gestsson.