Fálkinn - 17.12.1954, Page 29

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1954
vatn, en eftir 20.000 ár liafi hann étiS
undan sér brúnina og verði kominn
alla leið inn í Erievatn. Þar sem fljót-
ið rennur út i Ontariovatn núna er
dýpið niiklu meira allt í einu, eða 168
metrar. Nú er fjarlægðin milli
Ontariovatns og fossanna orðin 11
kílómetrar. Fyrir 3000 árum voru
fossarnir þar sem járnbrautarbrúin er
yfir fljótið núna, 2 km. fyrir neðan
fossana.
Á 85 áruiri; frá 1842 til 1927 hefir
fossinn færst til um einn metra á ári.
Innsta bugðan í miðjum Skeifufossi,
þar sem elgurinn er mestur, hefir étið
burt 30 metra á 33 árum, 1842—1875,
en á næstu ellefu árum nagaðist helm-
ingi meira. Skeifumyndin sem valdið
hefir nafni fossins, er sem óðast að
breytast í „V“.
í Ameríkufossi er aðeins 6% af
vatnsmagni Niagarafossanna. Þessi
foss hefir þvi ekki færst eins mikið
aftur og aðalfossinn, en grjótlirun varð
mikið í þessum fossi árið 1931.
Hvað er það sem veldur þessu „sliti“
á fossberginu? Er það eingöngu það
að „dropinn holar steininn“ eða veðr-
un, frost eða það að bergið er.meyrt?
Svarið er þetta:
Niagarafljótið er mjög hrein á, ber
ekki með sér sand, aur og grjót nema
sáralitið, því að aurinn er botnfelldur
í Erievatni. Fljótið er að sínu leyti
eins og Sogið og Laxá í Þingeyjar-
sýslu. Botninn í farvegi fljótsins, bæði
ofan og neðan við fossinn er hörð
hella. En undir efri hellunni er laus
sambreyskingur, sem drekkur i sig
vatn, það frýs og molnar og hrynur,
svo að -skúti myndast undir hörðu
hellunni í fossbrúninni. Og þegar
liellubrúnin hefir misst undirstöðuna
brotnar hún undan þunga og átökum
vatnsins. En fossinn felhir lóðrétt
vegna þess að efsta lagið er harðast.
Fossinn er 58 metra hár, en hylur-
inn fyrir neðan hann er dýpri en
fossliæðin, en neðar i álnum er
grynnra, ]>ví að þar hefir grjótið sem
molnað hefir úr fossbrúninni safnast
fyrir.
Eins og fyrr er getið eru aðeins 6%
af vatnsmagni Niagara-fossanna i
Ameríkufossunuin, en þó eru þeir
tignarlegir og manni finnst vatns-
magnið gífurlegt. Hvað mundi þá um
Skeifufoss, þar sem vatnsmagnið er
16 sinnum meira?
Niagarafljót er afrennsli fjögurra
vatna, sem samtals eru talsvert meira
cn tvöfalt stærri en ísland, eða 230.
000 ferkm. En úrkomusvæði þessa
fljóts er kringum 600.000 ferkm. Ónot-
að vatnsafl í Niagarafossunum er
feiknamikið, en sjötti hluti vatns-
ins fyrir ofan fossana liefir ver-
ið virkjaður, bæði Bandaríkja- og
Kanadamegin.
Skemmtiferðafólkið og Niagarafossar.
Niagarafossar eru sterkasta „ferða-
fólksseguístál“ sem Norður-Ameríka á.
Margfalt fleiri vilja sjá þá en hverina
í Yellowstone Park. Um tvær milljónir
og 250 þúsund manns skoða Niagara
á ári hverju og vitanlega er allt gert
sem í mannlegu valdi stendur til þess
að nota þá sem best og sýna þeim
fossana frá sem flestum liliðum, en
allt kostar það peninga. Skemmtigarð-
ar liafa verið gerðir kringum fossana
og bílvegir þvert og endilangt til að
sjá fossana frá sem flestum stöðum,
gangstígir höggnir í bergið og gígur
fyrir lyftu, sem hægt er að fara i ofan
frá fossbrún og niður að hylnuni neð-
an við fossinn, en þar sést litið nema
úði og boðaföll. Á kvöldin eru foss-
arnir í einu ljóshafi frá alla vega
litum kastljósum, sem varpa frá sér
ljósmagni á við hálft annað þúsund
milljón kertaljós. Þá eru fossarnir
glitrandi í ljósi en balc við er diinmur
veggur af myrkri.
„Maid of tjie Mist“ er hún kölluð
Indiánastúlkan Lelewala, sem fórnað
var fossgoðinu. Það er andi hennar
sem svífur þarna yfir vötnunum. En
eftir henni hafa verið skírðir tveir
gufubátar, sem flytja farþega eftir
álnum fyrir neðan fossana. Sá sem
vill fara með þessum bátum verður
að fá sér olíuföt og sjóhatt og svo er
haldið upp cftir álnum, og inn i úðann,
svo langt sem fært þykir. Félagið sem
rekur þessa báta hefir starfað siðan
1885 en aldrei orðið slys í ferðunum.
En það licfir grætt vel. Allir vilja fara
með „Maid og the Mist“ inn undir
Skeifufoss og horfa á fossinn neðan
frá og heyra drunurnar, sem hvergi
eru eins miklar og þar. Flestum sein
reynt hafa ber saman um að þetta sé
sú endurminningin sem síst gleymist
frá Niagara.
„Upper rapids“.
En Niagara er miklu meira en sjálf-
ir fossarnir. Maður verður að sjá bæði
upphaf og endi þessa mikla náttúru-
undurs. Fljótið rennur liægt og rólega
úr Eirevatni niður undir fossana. Við
Chippewa er fljótið nærri 5 kin. á
breidd og er fært litlum skipum. Síð-
ustu tvo kílómetrana ofan við foss-
arifl skiptist rcnnslið i tvennt, sinn
állinn hvoru megin við Geitarey, sem
nær fram á brún og veldur þvi að
fossarnir verða tveir. Nú færist far-
vegurinn saman og verður hálfur
annar kilómetri og enn þrengist liann
á fossbrúninni og eru tæpir 500 metr-
ar milli bakka við Skeifufoss. Ame-
ríkufoss, hinu megin við Geitarey er
aðeins 100 metra
breiður, og tæplega
þó.
Siðasti spölurinn
fyrir ofan fossana
gengur undir nafn-
inu „Upper Rapids"
— Efri strengir.
Þar sem strengirnir
byrja er haft í ár-
botninum, svo að
dýpið minnkar allt
í einu úr 50—60
metrum og í sex
metra og jafnvel
minna. Er því hægt
að luigsa sér hvi-
likur kraftur er
á rennslinu yfir
hrygginn Qg fram-
hjá klettunum, sem
sumir standa upp

mtpstw

ífRí1- t.'iNiEtrfr
wmmmi:
. ■( „
'■Mxrxfxskðmi r/i
fiteo HJcXTft/u
ti£Y»rcMto n%.
'gjm* cr r*t£ rmr * .
Wmm,

mxrm&t
smm: Tiwmm
'/HtHLPOOl hmp$
Uppdráttur af Niagara og fljótinu norður til Ontariovatns.
úr. Þarna brunar
fljótið fram með 50
km. hraða á klukku-
stund. Þarna úti í
hávöðunum sér í
svartan dil; það er
pramminn. Þegar
verið var að vinna
að virkjun við foss-
ana 1918 strandaði
dráttarbátur með
pramnia i togi þarna
fyrir ofan. Taugin
slitnaði og pramm-
ann rak niður í há-
vaðana með tvo
menn um borð. Það
hefði ekki verið við-
lit að bjarga þeim
úr landi. En þeir
luinnu ráð sjálfir og
opnuðu bolnventl-
ana og pramminn
sökk niður á klett
og stóð upp úr.
án þess að hvolfa,
Og mönnunum var
bjargað með línu.
„Whirpool“ og
hylurinn.
Fyrir neðan foss-
ana er „Wliirlpool
Radius" — hring-
iðustrengirnir. Þar
er fljótið mjóst á
allri leiðinni milli
vatnanna og liggur i
stokk. Strengurinn byrjar undir
járnbrautarbrúnni. Stokkurinn er að-
eins 120 metra breiður og þrýst-
ingurinn ofan að svo mikill að
straumurinn verður 65 kilómetra
hraður á klukkustund og ]iað er líkast
og vatnið sjóði þarna niðri. Þetta er
stækkuð mynd af Hvítárgljúfrinu fyrir
neðan Gullfoss en svo mjög hefir vatn-
ið unnið á berginu að það hefir grafið
sér 75 metra djúpan stokk, en í efri
strengjunum er dýpið aðeins sex
metrar. Þegar úr þrengslunum kemur
breikkar farvegurinn og vatnið lendir
i hringiðu — „Whirlpool". Þarna er
strengbraut yfir fljótið svo að fólk
getur farið yfir strengina og horft
niður á þá og ofan i hringiðuna.
Strengbrautin er 45 nietrum yfir
vatnsborðinu. Enginn veit hvað dýpið
er mikið í hringiðunni.
Á vetrum er Niagara eins og norður-
póllinn — fossinn er stirðnuð klaka-
hrönn, isjakar og sést varla i vatn. í
febrúar 1912 var fljótið undir ís milli
járnbrautarbrúarinnar og Skeifufoss.
Um fimmtíu manns voru úti á ísnum
þegar spöngin sprakk og komst á
hreyfingu. En allir björguðust nema
ein hjón og drengur. Hann hafði verið
kominn að landi en sneri við er hann
hann heyrði neyðaróp bak við sig.
Lenti liann ásamt hjónunum á litlum
jaka er barst á fleygiferð niður i
Whirlpool Rapids og hringiðuna. Eina
vonin um björgun var að kasta til
þeirra linu niður af járnbrautarbrún-
inni. Drengurinn náði í spottann en
hafði ekki ráðrúm til að binda lionum
utan um sig. En hann var loppinn og
missti taksins meðan verið var að
draga hann upp. En hjónin rak niður
hávaðana uns alda reið yfir jakann
og skolaði þeim burt.
Kláffcrjan yfir Whirlpool Rapids.