Fréttablaðið - 11.11.2009, Blaðsíða 18

18 11. nóvember 2009 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Sigrún Elsa Smáradóttir skrifar um
skipulagsmál
Hver man ekki söng sjálfstæðismanna í Reykjavík allt síðasta kjörtímabil sem
náði hámarki fyrir kosningar þar sem full-
yrt var að Reykjavíkurlistinn stundaði lóða-
skortsstefnu. Ekki var nægt lóðaframboð,
lóðirnar voru ekki nógu ódýrar, Reykjavík-
urborg var ekki að standast „samkeppni“
við nágrannasveitarfélögin. Borgin var að dragast
afturúr, allt vegna hinnar meintu lóðaskortsstefnu
Reykjavíkurlistans. Þessi söngur var í efsta sæti
vinsældalista sjálfstæðismanna árið 2006.
Sjálfstæðismenn skiptu svo sannarlega um gír
hvað varðar úthlutanir lóða þegar þeir komust til
valda. Tekið var upp fastverðs fyrirkomulag á lóða-
úthlutunum og lóðum í nýjum hverfum borgarinn-
ar dælt út af miklu kappi, langt undir markaðsverði,
í samkeppni við sjálfstæðismenn í Kópavogi. Nú
er þessi bóla eins og aðrar bólur sjálfstæðismanna
sprungin og sú skelfilega staðreynd blasir við, að
fjárfestingar fyrir á annað hundrað milljarða króna
standa nú ónotaðar og tekjulausar fyrir
samfélagið í nýbyggingarhverfum. Til að
vinda ofan af þessu þarf íbúafjöldi á höfuð-
borgarsvæðinu að aukast um 20%.
Þegar þetta er dregið fram í dagsljósið
bregst formaður Skipulagsráðs Reykjavíkur-
borgar, Júlíus Vífill Ingvarsson, við með
því að reyna að kenna Reykjavíkurlistanum
um ástandið. Segja það svo á „lágu plani“
að tala um þessi mál, því á bak við tóma
grunna séu harmsögur og brostnar vonir
fjölskyldna. Þá þykir mér nú fyrst ástæða
til að ræða málin. Ef engin væru fórnarlömbin
og engar afleiðingar væri glæpurinn ekki stór og
ástæðulaust að fara yfir stöðu þessara mála. En
það eru afleiðingar og fórnarlömb og ljóst að stefna
Sjálfstæðisflokksins brást í þessu sem svo mörgu
öðru. Sjálfstæðismenn geta reynt að hagræða ýmsu
en það er beinlínis móðgun við allt hugsandi fólk að
þeir reyni að kenna Reykjavíkurlistanum og Sam-
fylkingunni um offramboð á lóðum í Reykjavík
eftir áralangan áróður sjálfstæðismanna um meinta
lóðaskortsstefnu Reykjavíkurlistans.
Höfundur er borgarfulltrúi Samfylkingar.
Lóðaskortsstefna R-listans
Ein birtingarmynd kunningja-þjóðfélagsins er kunningja-
kapítalisminn. Þar hafa
fjöl skyldu-, vina og pólitísk hags-
muna- og kunningjatengsl myndað
náið samband stjórnmála, stjórn-
sýslu og viðskipta. Einkavinavæð-
ing og einhvers konar „ástarsam-
band“ milli stjórnmálamanna og
ýmissa framámanna í viðskipta-
lífinu eru þannig ein birtingar-
mynd kunningjakapítalismans.
Önnur birtingarmynd kunningja-
þjóðfélagsins er það kunningja-
samfélag sem verður til innan
opinberrar stjórnsýslu við það að
ættar-, vina-, og pólitísk hags-
muna- og kunningjatengsl ráða
meiru við ráðningar í embætti og
störf hjá hinu opinbera en hæfni,
þekking og reynsla. Þetta kallast
í daglegu tali pólitískur klíku-
skapur, eða pólitískar vinaráðn-
ingar (e. political cronyism).
Pólitískar vinaráðningar þekkj-
ast víða, en eru hvað útbreidd-
astar í vanþróuðum ríkjum.
Þegar pólitískar vinaráðningar
hafa viðgengist um margra ára
skeið og sami stjórnmálaflokk-
ur eða flokkar hafa verið við völd
lengi verður til kunningjasam-
félag innan stjórnsýslunnar, þ.e.
kunningjastjórnsýsla.
Pólitískum vinaráðningum
fylgja oftast væntingar um holl-
ustu og hlýðni. Stundum er um
ákveðinn vinargreiða ræða. Það
breytir því þó ekki að hvort held-
ur sem er, þá myndast í kjölfarið
samband milli þess sem ræður
og þess sem er ráðinn, samband
sem líkja má við „skjólstæðings-
samband“ (e. clientelism), þar
sem sá sem tekur ákvörðun um
ráðningu er orðinn „verndari“
(e. patron) þess sem er ráðinn.
Við það ráðningarsamband sem
skapast við pólitískar ráðningar
verða til ákveðnar aðstæður þar
sem sá sem ræður telur sig geta
með nokkurri vissu sagt fyrir um
hvernig sá sem er ráðinn hagar
ákvörðunum sínum. Þetta þykir
mörgum stjórnmálamönnum kost-
ur þar sem opinber stjórnsýsla
fæst við undirbúning ákvarð-
ana og mörkun stefnu í sameigin-
legum málum þjóðarinnar. Þar
mætast oft ólíkir hagsmunir
almennings og einkaaðila.
Kunningjastjórnsýsla þarf ekki
að þýða að innan stjórnsýslunn-
ar, þ.e. ráðuneytanna sé að finna
eitt allsherjar kærleiksheimili
kunningja. Nei, öðru nær. Í kunn-
ingjastjórnsýslum ríkir oft mikil
óvissa, einkum við ráðherraskipti.
Þegar hinn „pólitíski verndari“ er
horfinn af svæðinu skapast óör-
yggi hjá „skjólstæðingnum“. Kvíði,
innri átök og valdabarátta geta
hafist milli einstaklinga og jafnvel
heilu deildanna innan ráðuneyt-
anna á meðan menn keppast við
að ná athygli nýja ráðherrans. Að
komast í „náðina“ skiptir miklu til
að losna úr viðjum gamla „skjól-
stæðingssambandsins“, sanna sitt
eigið ágæti eða fá ný tækifæri.
Við þessar aðstæður getur kunn-
ingjastjórnsýslan hæglega orðið
að kerfi sem byrjar að þjóna sjálfu
sér. Pólitískar vinaráðningar
veikja því stjórnsýsluna.
Pólitískar vinaráðningar gera
stjórnsýsluna pólitískari. Við
ákvarðanatöku kann faglegt mat
að markast af pólitísku mati,
vegna þess að menn óttast að
faglegt mat sem er á skjön við
hið pólitíska verði túlkað sem
óhollusta. Pólitískt mat getur
þannig fengið meira vægi við
undirbúning ákvarðana en faglegt
mat. Skilin milli þess faglega og
þess pólitíska verða óljós. Því pól-
itískari sem stjórnsýslan verður
því minna gegnsæi og þeim mun
óljósari ábyrgð.
Neikvæð áhrif pólitískra vina-
ráðninga eru meiri í fámennum
samfélögum en stærri samfélög-
um og ýmsir eiginleikar kunn-
ingjastjórnsýslunnar eru þar
hraðvirkari og víðtækari. Kunn-
ingjastjórnsýslan er t.d. algeng-
asti farvegur skilaboða eða við-
varana til einstaklinga innan sem
utan stjórnsýslunnar og því eitt
helsta burðarvirki þöggunar og
bælingar á gagnrýnni umræðu í
samfélaginu. Fyrir stjórnmála-
menn sem vilja hafa stjórn á
hinni opinberu umræðu getur
kunningja stjórnsýslan því ekki
aðeins verið mjög gagnleg held-
ur mjög áhrifarík vegna þess að í
fámenninu eru skilin milli einka-
lífs og vinnu nánast engin. Þar er
í færri hús að venda fyrir gagn-
rýnisraddir og þar eiga menn því
oft meira undir ráðherrum og
stjórnmálamönnum en raunin er
í stærri samfélögum sem bjóða
upp á margbreytileika og fleiri
möguleika og tækifæri fyrir fólk
sem hefur sérhæft sig til að þjóna
hagsmunum almennings.
Hvað er til ráða? Setja þarf á
laggirnar ráðningarstofu stjórn-
sýslunnar sem starfi undir eftir-
liti þingskipaðrar nefndar og hafi
það hlutverk að ráða í öll embætti
og áhrifastöður innan stjórnsýsl-
unnar. Ráðningarstofan sjái til
þess að stjórnarráðið og stofnan-
ir þess búi ávallt yfir bestu fáan-
legri hæfni og getu sem stjórnvöld
þurfa á að halda á hverjum tíma.
Með tilkomu hennar mun fækka
þeim kærum til umboðsmanns
Alþingis sem geta leitt til skaða-
bóta á hendur ríkinu.
Höfundur er
stjórnsýslufræðingur.
Pólitískar vinaráðningar
SIGRÚN ELSA
SMÁRADÓTTIR
SIGURBJÖRG SIGURGEIRSDÓTTIR
UMRÆÐA | Stjórnsýslumál
Brautargengi frjálslyndra
Frjálslyndi flokkurinn náði þeim
áfanga í gær að á Alþingi var rætt um
frumvarp um breytingar á fiskveiði-
stjórnunarkerfinu, sem flokksmenn
segja að sé að miklu leyti samið af
Guðjóni Arnari Kristjánssyni, for-
manni flokksins. Og það aðeins hálfu
ári eftir að flokkurinn missti alla sína
menn af þingi. Með mátulega mikl-
um ýkjum mætti segja að stefnu-
mál Frjálslynda flokksins hafi
náð meira brautargengi þegar
flokkurinn var utan þings en
nokkurn tímann á þingi. Og hver
veit, hefði Frjálslyndi flokkurinn
aldrei farið á þing til að byrja
með væri kannski jafnvel
búið að afnema kvóta-
kerfið.
Sófaróttækni
Ung vinstri græn standa fyrir
„róttæku kaffihúsakvöldi“ á Kaffi
Rót í kvöld. Meðal skemmtiefnis
er upplestur úr pólitískum verkum.
Á heimasíðu VG segir að markmið
kvöldsins sé að slaka á með góðan
kaffibolla og „gleyma stund, stað
og þjóðfélagsumræðunni“. Tekur
það ekki dálítið róttæknina úr
kvöldinu?
Grunsamlegt
Lögreglan kom
upp um kannabis-
rækt í Kópavogi í
gær. Í kjölfarið sendi
hún frá sér ábend-
ingar til almennings
um atriði sem
gætu bent til að ekki sé allt með
felldu í nágrenni þeirra. Sem dæmi
nefnir lögreglan þegar íbúar finna
lykt á stigagangi, vatnshljóð og ef
byrgt er fyrir glugga. Þá getur raki
í gluggum bent til kannabisrækt-
unar eða opnir gluggar. Þá þykir
grunsamlegt ef hlutir
eru færðir úr stað
og í einhverjum
tilvikum gætu
heyrst hljóð eins
og það sé verið
að smíða. Með
öðrum orðum, þar
sem býr fólk
er mögulega
verið að rækta
kannabis.
bergsteinn@frettabladid.is
Bílaapótek Hæðarsmára
Mjódd • Álftamýri
Í
slensk kvikmynda- og sjónvarpsþáttagerð hefur staðið í
blóma undanfarin misseri. Að einhverju leyti er þjóðin enn
að njóta afurða sem til var stofnað meðan betur áraði en nú.
Í önnur verkefni hefur verið ráðist eftir hrun vegna þess að
eftirspurnin er til staðar.
Sérstaklega er ástæða til að fagna leiknu íslensku sjónvarps-
efni, sem hefur verið bæði meira að umfangi og gæðum nú upp á
síðkastið en nokkru sinni fyrr. Á rysjóttum tímum er það þjóðinni
hollt að sameinast fyrir framan sjónvarpsskjáina yfir skemmti-
og menningarefni sem hefur skírskotun í hennar eigin veruleika.
Hlegið hefur verið í kaffitímanum á mánudögum að uppákomunum
í Fangavaktinni sem margir munu sakna sárt af skjánum á sunnu-
dagskvöldum. Þá var Hamarinn Sjónvarpsins einnig einstaklega
vel heppnuð, bæði spennandi og skemmtileg, sjónvarpsþáttaröð,
svo hápunktar en þó alls ekki eina góða leikna sjónvarpsefni
vetrarins hingað til, séu nefndir.
Það er því heldur betur af sem áður var að áhorfendur sitji meira
og minna með kjánahroll við skjáinn þegar leikið íslenskt efni er
þar borið fram.
Og það er ekki aðeins sjónvarpsþáttagerð sem stendur í blóma. Á
lista yfir tíu mest sóttu myndir bíóhúsanna um síðustu helgi voru
þrjár íslenskar bíómyndir. Á vef Kvikmyndamiðstöðvar kemur
fram að nú eru átta leiknar bíómyndir í fullri lengd í framleiðslu.
Það er því til nokkurs að hlakka.
Þótt spár um að bíó og sjónvarp myndi leysa bókina af hólmi
hafi ekki gengið eftir þá er myndmiðillinn fyrirferðarmikill í lífi
allra kynslóða. Það er því mikilvægt hverri þjóð að geta speglað
sig í slíku efni.
Það einkennir nýtt íslenskt kvikmynda- og sjónvarpsefni að
yrkisefnin eru nú í meira mæli sótt í samtímann en tíðkaðist á
upphafsárum íslenskrar kvikmyndagerðar. Og þrátt fyrir að ein og
ein metsölubók rati á hvíta tjaldið þá er hitt algengara að handrit sé
frumsamið fyrir leikna efnið en ekki byggt á bók. Í íslenskum bíó-
myndum og sjónvarpsþáttum er fengist við ýmsar hliðar íslensks
veruleika, í þeim er íslenskur húmor og þar er talað íslenskt mál.
Þetta efni er því gríðarlega mikilvægt framlag til menningarinnar
í landinu. Auk þess sem það verður mikilvægur vitnisburður um
tíðaranda hvers tíma þegar fram líða stundir.
Þá er ótalið framlag bíómynda og leikins sjónvarpsefnis til þess
að efla vöxt og viðgang íslenskunnar. Það er mikilvægt hverju
málsamfélagi að eiga, auk bókmenntanna, sameiginlegan sjóð
af leiknu efni; að börn alist ekki upp við að allt leikið efni sé á
erlendum tungumálum, og þá einkum einu, heldur sé hægt að
nota móðurmál þeirra í leiknu efni. Sömuleiðis verður þetta efni
mikilvæg heimild til framtíðar um íslenskt mál og þróun þess.
Íslensk kvikmynda- og sjónvarpsþáttagerð er ekki, og á ekki að
vera, munaður sem hægt er að leyfa sér á uppgangstímum. Hún er
nauðsynlegt framlag til menningar þjóðarinnar alltaf.
Sameiningartákn dagsins í dag verður
menningararfur framtíðarinnar.
Eigum við að ræða
það eitthvað?
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR