Vikan - 21.04.1960, Blaðsíða 11

Þetta er Þuríðarbúð
á Stokkseyr. -
Þaðan réri Þuríður for-
maður, sú einstaka leyni-
lögreglukona og
sjósóknari, sem mestan
þátt átti í því að koma upp
um Kambsránsmenn.
Ráninu var lýst í síðasta
blaði og hér heldur
HRÍMNIR áfram og
tekur til meðferðar bátt
Þuríðar formanns
í málinu.
ÞuríSur fæddist í þennan lieim árið 1777,
að Sléttum í Hraunsliverfi í Stokkseyrar-
hreppi, og hétu foreldrar liennar Einar og
Helga, en ekki verður ætt hennar rakin hér.
Tvö systkini átti Þuríður, Bjarna og Salgerði,
en var snemma ólík þeim um flest. Bjarni
var maður hóglyndur, dugnaðarmaður, en
Þuriður „stórhuga og fljóthuga, skipti sér af
flestu og vildi öllu ráða, enda sást það brátt
að hún var hæði snarráð og hagráð“. Svo
segir og í sögu hennar, að hún væri „brjóst-
góð við bágstadda, en óvægin og einbeitt við
meiri menn og lét eigi undan neinum;; var
og einskis manns að yrðast við hana, svo
var hún orðheppin og gagnorð, enda skyn-
söm vel; aldrei beitti hún stóryrðum eða
illyrðum, þó henni mislikaði, en þá varð hún
fljótmæltari og harðmæltari. Aldrei brá
henni svo við neitt, að menn fyndu að hún
tapaði sér. Hún tók svo vel eftir öllu, er hún
sá og heyrði, að fágætt þótti, svo fjjóthuga
sem húp þó var, enda hafði liún gott minni;
af þessu kom, að hún var vissari en aðrir
um marga hluti, er um var að ræða.“
Enn er þó ótalið það, sem mestan svip
setur á Þuriði formann i sögu hennar og hún
lilaut af nafngift sína. Hún var ekki nema
ellefu ára þegar hún fór fyrst á sjó, reyndist
þegar svo fiskin, að þegar kom á öngul liennar
er færið náði botni; þar með hófst sjó-
mennska hennar, og reri hún eftir það meira
en fimmtiu vertiðir, þar af tuttugu og fimm
sem formaður, og er það einsdæmi. Hlekktist
henni aldrei á og var alla tíð mesta aflakló;
þótti með afhrigðum veðurglögg og frábær
stjórnari og sóttust dugmestu sjómenn eftir
skiprúmi 'hjá lienni. Hafa Stokkseyringar
heiðrað minningu þeirrar sérstæðu afreks-
konu að verðleikum, með því að endurreisa
sjóbúð hennar, „Þuríðarbúð“, — og bjarga
um leið frá gleymsku þeim aðstöðuháttum,
sem „hetjur hafsins“ áttu við að búa á
þeirri tíð.
En nú víkur sögunni að atburðum þeim,
sem telja má afleiðingar og eftirmál Kambs-
ránsins, og þætti Þuríðar i þeim sem fyrsta
lögregluspæjara, er um getur á íslandi, og
verður þar farið eftir heimildum í fyrstu
leynilögreglusögu, sem íslenzkur rithöfundur
hefur skráð.
Það lætur að likum að slikur atburður sem
Iíambsránið hafi orðið ærið umtalsefni fólki
í nágrenninu og næstu sveitum, og ýmsum
getum verið að þvi leitt hverjir glæp þann
hefðu unnið. Þá var Þórður Sveinbjarnarson
sýslumaður í Árnessýslu, röggsamt yfirvald
og hinn skylduræknasti, og kom það í hans
hlut að stjórna rannsókn málsins; naut hann
þar aðstoðar Jóns Jónssonar að Ármóti, sem
áður hafði farið með lögsögn milli sýslu-
manna, og var hann aldavinur Þórðar. Hann
var jafnan kallaður Jónsson. Var sýslumanni
gert aðvart um ránið, þegar daginn eftir að
það var framið; brá hann skjótt við og hafði
frumpróf í málinu þann sama dag. Bar Hirti
bónda á Kamhi og konunum báðum saman
í öllum aðalatriðum, eins og því að ráns-
menn hefðu verið skinnklæddir og þang-
reykjarlykt af skinnklæðunum, en það þóttist
sýslumaður vita, að það hefðu verið upp-
gerðarnöfn, sem þeir heyrðust kalla hver
annan. Daginn eftir, sein bar upp á sunnu-
dag, reið sýslumaður niður á Stokkseyri og
var Jónsson þá i fylgd með honum. Tóku
þeir sér, öllum að óvörum, stöðu við kirkju-
dyr er fólk gekk út, og vildu sjá hvort ekki
brygði einhverjum grunsamlega við; fór svo
að mörgum virtist bregða, en þó kom ekki
sjáanlegt fát nema á einn og hét sá Jón Geir-
mundsson. Hins vegar leit Sigurður nokkur
Gottsvinsson svo illilega á þá, að það vakti
sér í lagi athygli þeirra, en Sigurður þessi
var kunnur ójafnaðarmaður, harðger og karl-
menni mikið; þótti hann líklegur til alls,
enda sonur Gottsvins gamla, sem var al-
ræmdur fyrir þjófnað og ódælsku — og þó
eigi alls varnað. Um kvöldið reið Jónsson
út á Eyrarhakka til njósna, en sýslumaður
varð eftir á Stokkseyri og átti tal við menn,
meðal annars Jón rika í Móhúsum hrepp-
stjóra, og vildi fá aðstoð lians við að upplýsa
málið. Færðist hreppstjóri undan, en ráð-
Framh. á bls. 32
Brynjólfur frá Minna-Núpi
hefur skráð sögu Þuríðar for-
manns og kambsránsmanna. —
Sagan hefur jafnan verið talin
mjög gott sögufræðirit, jafnvel
það bezta, sem skrifað hefur
verið eftir íslendingasögum.