Vikan - 15.06.1961, Blaðsíða 9

A&ieU/VfWA/
★ Leynistoð í Reykjnvík
★ Bahin Blanco - menn
★ Dr. CJerlnch 09 skjnlnbruninn
★ Hvnr voru sendistöðvnrnnr?
Þýzka sendiráðið i Túngötu 18. Miðstöð fyrir njósnakerfi nazista fyrir stríð.
Dr. Gerlach.
en Bretar fram í kurteisisheimsóknunum, þvi að
í júlí 1939 sendu þeir hingað tvo kafbáta, sem
renndu inn í Reykjavikurhöfn, að fengnu leyfi,
og lágu hér nokkra daga við landfestar.
Hins vegar hófu Bretar hingað hernaðarflug
strax í upphafi styrjaldar. Og rúmum þremur
vikum eftir að styrjöldin brauzt út, henti það,
að brezk hernaðarflugvél þurfti að nauðlenda á
Raufarhöfn. Það var 26. september. Ríkisstjórnin
kyrrsetti flugmanninn og fékk drengskaparyfir-
lýsingu frá honum, um að hann skyldi vera kyrr.
Þrátt fyrir það hóf hann sig til flugs með félög-
um sinum snemma morguns hinn 28. september
og strauk til Englands.
Islenzka ríkið mótmælti þessu hlutleysisbroti.
Yfirmaðurinn, Mr. Barnes að nafni, var þá sendur
til Islands í gæslu. Var hann í haldi á Bessastöð-
um, þegar Bretar hernámu landið, en var þá sam-
stundis sleppt og gekk til starfa að nýju.
Bretar höfðu sérstaka gát á framferði Þjóðverja
hér. Og daginn, sem Þjóðverjar hernámu Dan-
mörk og réðust á Noreg, fóru Bretar fram á það
við ríkisstjórn Islands, að mega setja her hér á
land. Þeirri beiðni var synjað, en eftir það voru
Bretar reiðubúnir að hernema landið, án þess að
gera frekar boð á undan sér.
Bretar höfðu lista yfir alla eða flesta þjóðverja,
sem voru hér á landi, heimilisföng þeirra og ýmsar
aðrar upplýsingar. Þar á meðal voru Blancamenn.
Ætlunin var að handtaka þá alla, þegar hernámið
færi fram.
ÖRLAGANÓTTIN.
Þegar brezka flotadeildin öslaði inn í íslenzka
landhelgi í húminu aðfaranótt 10. maí 1940, var
vakað í brezku og þýzku sendiráðunum í Reykja-
vik. Ræðismaður Breta hafði setið í skirnarveizlu
við glaum og gleði, og beið þess, að stundin kæmi
til að taka á móti löndum sínum við hernámið.
Dr. Gerlach hafði einnig veður af því, hvað I
vændum var og vakti alla nóttina, en fjölskylda
hans gekk til hvilu.
Þess varð vart, að skömmu áður en brezka her-
deildin renndi inn til hafnar, kom maður í svartri
kápu hlaupandi eftir Túngötunni og kvaddi dyra
hjá ræðismanninum. Kom dr. Gerlach út skömmu
síðar, og það sáu nágrannarnir, að ræðismaðurinn
ók bíl sínum brott með svartklædda manninum.
Skömmu síðar kom dr. Gerlach aftur, skildi bil
sinn eftir ofar í götunni, snaraðist inn 1 húsið og
var nú einn.
Um þær mundir sáu menn einnig bregða fyrir
loga í baðherbergi í bústað ræðismannsins.
Um fjögurleytið þennan morgun var herskipa-
floti Breta kominn inn á ytri höfn Reykjavíkur,
3 stór herskip og einn tundurspillir, auk þess 2
eða 3 önnur skip, sem héldu inn í sundið milli
Viðeyjar og Klepps.
Gekk nú allt með miklum hraða. Brezkir her-
menn tóku margar opinberar byggingar á vald
sitt, iokuðu öllum vegum frá Reykjavík, tóku
síma og útvarp í sínar hendur og slitu Reykjavík
úr sambandi við umheiminn, Jafnframt þútu þeir
um og handtóku alla þjóðverja, sem til náðist, og
smöluðu þeim niður á hafnarbakka, eri þaðan
lá leiöin út I herflutningaskipin
HANDTAKA GERLACHS.
Ræðismaður Breta tók á móti foringjum hers-
ins og hélt þegar upp í Túngötu 18, en þeim
fylgdi flokkur manna undir alvæpni. Hét sá S.
G. Cutler, majór að tign, sem kvaddi dyra hjá
þýzka ræðismanninum. Gerlach ræðismaður kom
þá sjálfur til dyra, alklæddur og viðbúinn. Hann
leit út, en er hann sá brezku hermennina, mót-
mælti hann komu þeirra.
Cutler majór tilkynnti þá, að ræðismaður Þýzka-
lands væri fangi Breta, en hús hans og embættis-
lið hertekið. Gerlach steig þá skref aftur á bak,
en majórinn og fylgdarlið hans gekk inn. Bretar
hugðu leyniskjöl hernðarlegs eðlis, vera geyrnd I
kjallara hússins. Fór Culter þangað niður, en her-
menn litu eftir Gerlach.
Brezka liðið hafði með sér handslökkvitæki í
varúðarskyni.
Skamma stund hafði Culter majór verið í kjall-
aranum, þegar til hans var kallað, að eldur væri
kominn upp á fyrstu hæð.
Þaut hann þá upp stigann.
Þá var svo umhorfs á fyrstu hæð, að eldur mikill
logaði I baðherberginu, kona ræðismannsins og
eldri dóttir þeirra hjóna voru á hlaupum og
fleygðu skjölum og bókum á eldinn. Voru þær
á náttklæðum einum.
Eldfimu efni hafði verið hellt í baðkerið og
logaði glatt.
Hermenn, sem komnir voru um allt húsið, not-
uðu nú handslökkvitækin, en sumir þrifu sængur-
föt úr hjónarúmi ræðismannshjónanna og slöngv-
uðu þeim yfir baðkerið og tókst innan skamms að
kæfa logann. Náðu þeir allmiklu úr eldinum, sum-
um skjölum hálfbrunnum, öðrum lítt eða ekki
sködduðum.
Þegar hér var komið, spurði Gerlach, hvort hann
mætti sækja yfirfrakka sinn, sem hékk 1 fata-
geymslunni. Var honum leyft þetta, en Cutler
majór fylgdi honum.
Ræðismaðurinn rétti fram aðra hendina og ætl-
aði að smeygja henni niður I frakkavasann. Cutler
þótti þetta grunsamlegt, greip um hönd ræðis-
mannsins, en þreifaði sjálfur niður I frakkavasann
og dró þar upp hlaðna skammbyssu.
Skipaði majórinn þá vopnuðum verði að gæta
ræðismannsins. Rannsókn fór nú fram á húsmun-
um og húsakynnum, en seint á niunda timanum
var haldið á brott með ræðismanninn og fjölskyldu
hans. Gekk hann frá bústað sínum rakleitt að
bílnum, sem beið hans. Næst honum gekk kona
hans og þá tvær dætur þeirra.
Farangur ræðismannsins, er var allmikill, var
settur í aðra bíla. Þá var ekið af stað niður á
hafnarbakka, en hervörður settur um húsið.
En á höfninni beið beitiskipið Glasgow, sem
átti að flytja ræðismann Þýzkalands og fylgdarlið
hans af landi brott.
SÁST BRETUM YFIR LEYNITÆKIN?
Bretar dvöldust nokkrar vikur í Túngötu 18 og
hirtu skjöl og skilríki ræðismannsins og fylltu þau
kistu allstóra.
En þótt undarlegt kunni að virðast kom leyni-
tækið ekki i leitirnar. Þau fundust ekki fyrr en
5 árum seinna og þótti þá allfurðulegur fundur.
Voru þau þar í óinnsigluðu herbergi, svo að sú
spurning vaknaði, hvort Gerlach hefði verið bú-
inn að koma henni á brott, þegar Bretar komu,
og falið hana einhverjum vini sínum tll geymslu,
en sá vinur síðan getað laumað henni upp á háa-
Framhald á bls. 35.
mikam 9