Vikan - 31.08.1961, Blaðsíða 18

. «
Flestir hafa af því yndi að bera
saman gáfur sínar og annarra
og rennur mönnum það mjög
til rifja, hve aðrir haga sér \ - —\ j\
fávíslega og eiga erfitt með Jfcff \/ ) /
að leysa vanda, sem sýnist u~
auðleysanlegur eftir á.
Dr. Matthías Jónasson: ^
En hvað hinir ern heimskir
ÞEKKTU
SJÁLFAN
ÞIG
GRUNNHYGGNI ANNARRA.
Ég var nýlega staddur í fyrirtæki og þurfti að borga peninga. Ég
tók upp einn af þessum stóru seðlum, en afgreiðslustúlkunni skjátl-
aðist vitthvað við að skipta. „Það er ekki létt að vera heimsk,“ hraut
henni af munni.
Þetta finnst okkur öllum, nema hvað við eigum alltaf við heimsku
annarra. Sjálf höfum við ekki undan heimskunni að kvarta. Þvert á
móti er það yndi okkar að bera gáfur okkar saman við aðra. Oft
rennur okkur til rifja, hve fávíslega þeir hafa hagað sér og hversu
erfið liafa orðið þeim vandamál, sem okkur sýnast auðleyst — eftir
á. Við skiljum hlutina betur og framkvæmdir okkar eru viturlegri
en annarra manna. Þess vegna erum við sjátfkjörnir dómarar yfir
skoðunum og gerðum annarra og okkur blöskrar grunnhyggni þeirra
og úrræðaleysi.
Sannarlega eru þau málefni fá, sem við berum ekki fullt skyn-
bragð á, þó að duttlungar forsjónarinnar og mannleg meinbægni
hafi hagað því svo, að við vorum ekki kvödd til þess vandans, sem
snilli okkar hefði verið samboðinn. „Ef fjármál íslands hefðu verið
falin mér, þá væri þessi þjóð stórauðug,“ sagði kona nokkur við
mig. Sjálf bjó hún í lekum hermannaskála og óskilgetin börn hennar
ólust upp hjá vandalausum á opinberu framfæri. Svona erum við
vanmetin af grunnhyggni hinna. Hversu oft heyrum við ekki æsku-
djarfan mann leysa vandamál þjóðar sinnar og jafnvel alls mann-
kyns með fáeinum grunlausum setningum, meðan hann í raun er
fjötraður við skólabekkinn og látinn strita við að greina milli for-
setninga og atviksorða, framsöguháttar og viðtengingarháttar, til-
vísunarsetninga og nafnháttarsetninga. Eins og illgresi kæfir nytja-
plöntu, þannig þyrpist grunnhyggni annarra að vitsmunum hvers
okkar og reynir að bæla þá niður.
EF ALLIR BREYTTU EINS OG ÉG.
Vissulega er það ekki létt að vera heimskur, en það er ekki
heldur auðvelt fyrir okkur, sem vitum um snilli okkar og finnum
ætíð hina beztu lausn á hverjum vanda og gætum þvi bent öðrum á
rétta leið, að horfa á hina paufast áfram á villigötum sínum og
lenda í ógöngum, sem við hefðum auðveldlega getað bægt þeim frá.
Ef allir breyttu eins og ég, yrðu vandamálin færri. Eins og segir I
þýzku kvæði um ráðsnjalla borgarstjórann:
„Ég hef öðlast alla speki,
enginn getur villt mér sýn.“
En grunnhyggni annarra kemur einmitt einna greinilegast fram í
þvi, að þeir viðurkenna ekki yfirburði mína. Hversu ótvíræða dóma
sem ég felli um fávizku þeirra, þá halda þeir fasl við villu sína og
taka hana fyrir rétta leið.
Um þetta mætti sýna átakanleg dæmi og vegna litiliætis okkar
viljum við fremur henda á heimsku hinna en snilligáfur okkar sjálfra.
Nærtækt dæmi er meðferð hinna grunnhyggnu á landinu okkar. Þeir
hafa klesst verkum mannshandarinnar inn í hrikafcgurð þess. Mold-
arkofanum, sem óx upp úr islenzkum jarðvegi, breyttu þeir í stein-
hús, strönd, dal og heiði hafa þeir spillt með akvegum, jökulelfurn-
ar fjötra þeir við raforkukvörnina, og í stað þess að bjargast við vík
og var, eins og landið bauð, byggja þeir bryggjur og hafnarmúra.
Það tekur þó út yfir allan þjófabálk, að þeir hafa rænt hinu ein-
stæða hraungrýti landsins og mulið niður í vegi sina, svo að hin
ómetanlegu hraun okkar eiga á hættu að eyðast. Það er því á fremstu
nöf, ef alvizku okkar tekst að bjarga landinu frá eyðileggingu.
Það þarf að varðveita hvert moldarhreysi, hverja hraunnibbu,
hverja veg- og hafnarleysu, til þess að upprunaleg og ósnortin fegurð
landsins haldist. Auðnina þarf ekki aðeins að vernda fyrir hakanum
einnig gróðurinn getur spillt henni. Ránshönd mannsins og græðgi
skepnunnar hafa allt frá landnámsöld skapað hér á landi hið sí-
g;Ida gróðurfar, sem eitt má teljast hæfa náttúru þess og þeim ill-
viðrum, sem eru hnattstöðu þess ásköpuð. Þessu má aldrei raska
Hver aðfluttur viðarteinungur, sem kynni að dafna i islenzkri mold,
gæti tálmað þeim sleitulausa uppblæstri og þeirri almennu jarðvegs-
eyðingu, sem viðheldur stillireinni auðn landsins.
Ef allir breyttu eins og ég!
Ég hefi aldrei rænt hraunmola né gróðursett hríslu. Og þegar
grá auðn landsins vekur mér hroll og I hjarta mínu glæðist sú
von, að tækni framtíðarinnar muni takast að liraða þróun nátt-
úrunnar frá auðn til gróðursældar og að íiinum viti gædda jarðar-
búa sé ætlað þetta hlutverk, þá tek ég mig á, mitt í alltof mannlegum
veikleika mfnum, og herði hug minn gegn þessarri tilfinningu, sem
ber allof glöggan svip af heimsku hiniia.
FJÖLSLUNGNA VERÖLD.
Flest okkar njóta þess innilega að ræða og meta gerðir annarra.
í slíkum dómum verða vinir og kunningjar oftast hart úti eins og
þeir hafa unnið til, en verðleikar okkar koma hæfilega fram. Við
leggjum okkur fram við að ræða þetta ólán, sem auminginn hann
Jón rataði í, og vorkennum veslings Gunnu, að hún skyldi lenda á
þessum strák. Bæði höfðu okkar ráð að engu, nú fá þau að súpa
seyðið. — Slik umræðuefni eru vinsæl bæði í einkaviðtölum og sam-
kvæmum. Inn í meðaumkun okkar með þeim grunnhyggnu blandast
þægíleg þakklætistilfinning, að við erum ekki eins og aðrir menn,
guð hefir gert okkur hærra undir höfði, hvort sem hinir grunn-
hyggnu samtíðarmenn viðurkenna það eða ekki.
Samt má vera, að einstöku sinnum læðist að okkur grunur, að ver-
Framhald á bls. 36.
1Q VIXAM