Vikan - 11.07.1963, Blaðsíða 33

viljað færa meðferð afbrota á hærra svið, þ. e. a. s. hin háleita kenning kirkjunnar um
friðþæginguna. Kristindómurinn leggur áherzlu á fullkomna helgi lífsins. Það er því gjör-
samlega ósamrýmanlegt þessum kenningum, að einstaklingar eða ríkisvald grípi fram
fyrir hendur forlaganna og ákvarði lengd mannslífa.
Það hefur því vakið mikla furðu, að í þeim hörðu deilum, sem staðið hafa undanfarið
í Bretlandi um dauðarefsingar, hefur enska kirkjan staðið eins og veggur gegn afnámi
slíkra refsinga.
Fram yfir miðja 19. öld mun líflátshegning hafa verið lögfest í öllum löndum álfunnar.
Það voru Rúmenar, sem fyrstir afnámu dauðarefsingar árið 1864, Portúgalar 1867, Hollend-
ingar 1870, ítalir 1889, Norðmenn 1902, Svíar 1921, íslendingar 1928 og Danir 1930.
Eins og sést á þessari skrá, hafa Norðurlöndin tiltölulega seint afnumið dauðarefsingar.
Þjóðhöfðingjar þeirra munu þó í mjög ríkum mæli hafa beitt heimildum sínum til að
breyta líflátsdómi í ævilangt fangelsi.
Mörgum kemur vafalaust á óvart, að aðeins skuli vera 35 ár síðan dauðarefsingar voru
afnumdar hér á landi. Til skýringar á þessu atriði skal þess getið, að í langan tíma hafði
í framkvæmd ekki reynt á þessar refsingar, því að í sama mánuði og Alþingi endanlega
samþykkti lögin um afnám líflátsrefsinga, var liðin rétt öld frá þeim tíma, að þeir atburðir
gerðust, er leiddu til dauðadóma og síðustu aftökunnar á íslandi.
Þar sem hér er um allsögulegan atburð að ræða, þykir rétt að víkja nokkrum orðum
að því máli.
Hinn 14. marz 1828 var Natan Ketilsson, bóndi og skottulæknir að Illugastöðum á Vatns-
nesi í Húnavatnssýslu, myrtur á heimili sínu, fjármunum hans stolið, en húsið brennt. Við
sama tækifæri var og myrtur gestur Natans, Pétur Jónsson að nafni, svonefndur Fjár-
dráps-Pétur. Hafði Pétur þó ekkert til sakar unnið því fólki, sem stóð að morðinu, annað
®n sofa í sömu stofu og Natan Ketilsson. Það virðist ljóst, að um hafi verið að tefla laun-
LIFSTÍÐ DAUÐASKOT FALL-
ÖXI
GASKLEFI HENG- RAF- KYRKING
ING MAGNS-
STÓLL
Scx mismunandi aöferðir eru notaðar við
framkvæmd dauðarefsingar. Hér sést,
hvernig Evrópulöndin hagíi þyngstu refs-
inguin. Gasklefinn og rafmagnsstóllinn
eru einungis notaðir í Bandaríkjunum.
ráð nokkurrra manna og kvenna um að ráða
Natan af lífi.
Frikrik nokkur Sigurðsson frá Katadal í
Húnavatnssýslu framkvæmdi morðin. Hann
var þá aðeins 17 ára að aldri. Honum til að-
stoðar voru þær Agnes Magnúsdóitir og Sig-
ríður Guðmundsdóttir.
Um Natan Ketilsson og dauða hans hefur
margt verið ritað, og er ekki staður hér ti!
að rifja það upp. Hér verður einungis vikið
að líflátsdómunum og framkvæmd þeirra.
Morð þessi og illvirki komust fljótt upp og
rannsókn málsins varð ekki mjög umfangs-
mikil, þar sem staðreyndir málsins lágu svo
að segja í upphafi ljóst fyrir. Björn Blöndal,
ssýlumaður Húnvetninga, kvað upp lífláts-
dóm yfir þeim Friðriki, Agnesi og Sigriði
snemma sumars 1828. Sá dómur var stað-
festur í Landyfirréttinum um haustið og í
Hæstarétti Danmerkur hinn 25. júní 1829,
en sá réttur var þá æðsta dómsþing í íslenzk-
um málum.
Dóminum yfir Sigríði Guðmundsdóttur
var síðan breytt í lífstíðarfangelsi, en ákveð-
ið var, að þau Friðrik og Agnes yrðu tekin
af lífi. Til tals mun hafa komið að flytja
þau til Danmerkur til aftöku. Tvennt mun
þó hafa ráðið, að sú leið var ekki valin.
Yfirvöldin voru minnug þess gífurlega kostn-
aðar, sem af því leiddi að senda Bjarna
Bjarnason, morðingjann frá Sjöundá, til af-
töku í Noregi 24 árum áður. Hitt atriðið hefur
þó sennilega mátt sín meira, en það laut
að því sjónarmiði að láta aftökuna hafa sem
allra mest varnaráhrif heima í héraði. Mikil
skálmöld hafði ríkt í Húnavatnssýslu á síð-
ustu áratugum. Natans-morðið var þriðja
stórmálið þar í sýslu frá aldamótunum 1800,
auk mikils fjölda smærri sakamála. Yfir-
völdunum hraus hugur við þessu framferði
sýslubúa og vildu gjarnan nota aftökurnar
til að skjóta óaldarseggjum skelk í bringu,
enda var öllum bændum í nærliggjandi
hreppum gert að skilyrðislausri skyldu að
horfa á aftökurnar, nema alveg sérstök for-
föll hömluðu. Fram skal tekið, að í fleiri
byggðarlögum var pottur brotinn í þessum
efnum en í Húnavatnssýslu í byrjun 19. ald-
ar, þótt sú sýsla hafi sennilega verið í
fremstu röð.
Niðurstaðan varð því sú, að aftökurnar
færu fram heima í héraði hinna dæmdu. Þar
sem hér var um að ræða fullnægingu á á-
frýjanlegum dómi, fóru aftökurnar fram
í fógetarétti. Er því fyrir hendi lýsing á
framkvæmd dómsins í fógetabók Húnavatns-
sýslu frá þessum tíma. Orkar ekki tvímælis,
að frásögn fógetabókarinnar er bezta heim-
ildin um atburð þennan, en ýmsar aðrar frá-
sagnir hafa verið birtar, misjafnlega ábyggi-
legar.
Réttargerðin er skrifðuð á dönsku í
kansellístíl, en birtist hér í íslenzkri þýðingu:
,,Ár 1830, hinn 12. janúar, var hinn reglu-
legi dómari og fógeti Húnavatnssýslu,
Blöndahl sýslumaður, ásamt undirrituðum
tilkvöddum vottum, staddur á þar til áður
ákveðnum aftökustað í svonefndu Þingi, á
leiti nokkru í námunda við eyðijörðina Rann-
hóla, og er þaðan víðsýni mikið í allar áttir.
Á leiti þessu hefur áður, í stað aftökupalls,
Framhald á bls. 44
VIKAN 28. tbl. —