Vikan - 10.06.1965, Page 22

5.
Um skeið hafði enginn stiftamt-
maður verið á íslandi. Embætt-
ið var í höndum þar til skipaðr-
ar stjórnarnefndar. Margir nefnd-
armanna voru mætir, en vinnu-
brögð þeirra þóttu minna á marg-
höfðað skrímsli, hausarnir skima
sitt til hverrar áttar. Nú hittist
svo á, að um sama leyti, sem
fyrrnefnt bréf frá Jóni sýslu-
manni Guðmundssyni sníglast til
Reykjavíkur, verður breyting á
landstjórn: Stiftamaður er skip-
aður, ungur maður og óráðinn.
Yfirvaldið að Hlíðarenda veit
að mál Orms Halldórssonar var
lagt fyrir amtið. Sýslumaður
snýr sjálfsagt snældunni, þó að
leynt fari. Má og getum að því
leiða, að hann eigi þess kost, að
tjá vilja sinn í eyru stiftamt-
manns.
Það eitt er ráð, sem í tíma er
tekið. I þeirri vissu var eftirfar-
andi reisupassi saminn og útgef-
inn:
„Þar ennnú er engin ráðstöfun
gjörð af hr. sýslumanni í Skafta-
fellssýslu, Jóni Guðmundssyni,
fyrir að gamalmennið Ormur
Halldórsson, sem bæði á fæðing-
arhrepp í Hornafirði í Austur-
Skaftafellssýslu og líka eftir
sögn sterkefnuga nákomna ná-
unga, komist til nefndrar sveit-
ar, jafnsýnt þó ég í tíma hafi
aðvarað venefndan sýslumann
um, að téðum Ormi væri héðan
úr sýslu vísað til nefnda hans
fæðingarhrepps, Svo hlýtur hann
uppá Hornafjarðar reikning að
flytjast af Holtasveitamönnum til
hr. sýslumanns, Jóns Guðmunds-
sonar, að Vík í Mýrdal, hvar til
téðum Ormi meðdeilist þessi
sýslupassi frá Rangárvallasýslu á
hvörn hans prests attest begær-
ist skrifað, en ég lofa að umgang-
ast við amtið, að Holtasveit verði
flutningskostnaður betalaður.
Hlíðarenda, d. 21ta júní 1813.
V. Thorarenson“.
Hvemig snýst sýslumaður
Skaftfellinga við þessum frekju-
legu tiltektum stéttarbróður síns
vestan Jökulsár á Sólheimasandi?
Það voru ekki mörg ár liðin frá
því að valdsmaðurinn í Vík átti
að hafa sent hundadagakóngin-
um óþvegna orðaleppa, ásamt
fyrirheiti um varmar viðtökur,
ef kóngsi léti sjá sig austan
nefndrar ár. Hvort mundi nú
slíkur kappi bíta í skjaldarrend-
ur?
Þessi vegseðill er svarið:
„Eftir sýslumanns, kanzellíráðs
V. Thorarensen, begæring til-
sagði ég gamalmennið Orm Hall-
dórsson á næstliðnum vetri bróð-
ursonum hans hreppstjóronum
Halli Þorleifssyni á Hólum og
Halldóri Þorleifssyni á Þórisdal
til framfæris. En eftir þessarra
beiðni inngaf ég síðan þeirra
varnir í amtið og bað um amts-
ins úrskurð, undir eins og ég
heimtaði vissa upplýsing um til-
nefnt efni þessu viðvíkjandi af
hr. kanzellíes Thorarensen inn-
gefna í amtið, sem hann virki-
lega inngaf (eftir hans bréfi til
mín), so honum var allt kunn-
ugt, að sökin stóðu undir amts-
úrskurði.
Samt hefur hann nú látið læða
Ormi hingað inn í Mýrdal, þeg-
ar sveitin var orðin hestalaus og
allir komnir í ferðir, og Jón Fil-
ippusson, sem hingað flutti fausk-
inn, umflýði minn fund.
Nú sökum þess ég treysti ekki
hreppstjóronum í Hornafirði og
Lóni til við amtsúrskurð að frí-
ast frá karlsins frafnfæri af
Holtahrepp (so vítt þeir ekki
sjálfir geta skyldast til hann að
öllu leyti framfæra), fann ég
ógjörlegt hér að launa ofríki í
skileyri og flytja ómagann á hæl
aftur, en varð að útvega mæðu-
samlega og leigja hesta til sjálf-
ur og bekosta hann fluttan áleið-
is austur yfir Mýrdalssand.
Því innfellur hér með mín
ástúðlegasta og innilegasta bón
til allra bænda á Orms austur-
leið, að þeir leggi saman með
mann og hesta til að flytja hann
áleiðis austur í Holtahrepp, en
frá hreppstjórum og valinkunn-
um mönnum antek ég reikning
uppá hans flutningskostnað, sem
ég lofa að betala næstkomandi
vor, ef lifi, þegar ég kem til
baka frá manntalsþingunum
eystra. Líka vil ég ábyrgjast
Kleifarhrepp betaling fyrir þá
hesta, er hreppstjórar þar kynnu
vilja útvega uppá sveitarkassann
í bráð undir Orm Halldórsson.
Til staðfestu mín hönd og signet.
Vík, þann 8da júlí 1813.
J. Guðmundsson“.
6.
Það var örþreyttur maður,
kominn um svarta sanda og
straumþung jökulvötn, sem flutt-
ur var heim á hlað í Hólum í
Hornafirði dag einn við lok sól-
mánaðar. Alikálfum er ekki ætíð
slátrað til móttökufagnaðar, ef
menn slæðast á feðraslóðir eftir
langa útivist. Enda hugur gests-
ins tíðum fráhverfur veizlu-
glaumi.
Það var Ormur Halldórsson,
sem staulaðist af hlaðinu inn í
Hólabæinn, hvíldinni feginn að
þessum ferðalokum. Þó að hann
væri ekki neinn aufúsagestur, er
gömlum og vanbjarga frænda
yafalaust vel tekið og að honum
hlúð eftir föngum.
Svo er hinkrað við að ráðstafa
gamla manninum í niðursetu.
Hreppstjórarnir bíða eftir úr-
skurði. Vikur hurfu hjá, án þess
að véfréttin bærist; stiftamtmað-
ur reyndist ekki greiður í svör-
um.
Á haustnóttum settust tveir
. bræður við bréfagerð. Þeim var
Ijóst að sjálfs er höndin hollust,
snúa sér milliliðalaust til stift-
......átntmánnsins. Þeir skýra upp-
töku málsins, fylgiskjöl þessuvið-
komandi bréf og reisupassa, sem
þeir hafa undir höndum.
Vigfús Thorarensen
sýslumaSur á Hlíðar-
enda taldi, að Ormur
ætti að omsorgast af
sinni fæðingarsveit í
Hornafirði. En ættingj-
ar hans þar eystra
töldu hann Rangæing
orðinn af langri veru
þar, „gjaldandi alla
þegnskyldu bæði til
kóngs, kirkju, prests
og fátækra eftir efn-
um.“
Þá hefur verið tekin skýrsla
af Ormi Halldórssyni um lífsfer-
il hans. Einkum þótti þeim hval-
reki á fjörum að geta upplýst
dvöl hans í Fljótshlíðarhreppi:
„var so allur sá áratími, sem
hann var í Fljótshlíð, 24 ár, oft-
ast hjá öðrum þjónandi bæði til
sjós og lands og þáði þar engan
sveitastyrk. — Þar eftir var hann
í Landeyjum í Voðmúlakirkju-
sókn innan sömu sýslu, búandi
maður, gjaldandi alla þegnskyldu
bæði til kóngs, kirkju, prests og
fátækra eftir efnum“.
Svo koma dylgjur um afskipti
Vigfúsar sýslumanns:
„sem tjáist hafa svift hann
ábúðarjörð handa öðrum manni,
sem Ormur hafði búið í 10 ár
með fullri heimildu, uppflosnaði
so eftir áðursögðu með 4 kýr, 1
kálf, 7 hross og nokkuð af sauð-
fé“.
Þetta stangaðist við það, sem
fyrr hefur verið bent á, að Orm-
ur hverfur úr bændatali í Rang-
árvallasýslu árið 1788, áður en
Vigfús Þórarinsson fékk sýsluna.
Líklegast er að vegna mannleys-
is og bilandi heilsu hverfi hann
inn í annað heimili og sjái til
yngra sonar síns. Haldi þó yfir-
ráðum á jarðarparti, en sé löng-
um fjarverandi í verstöðvum.
Tala búpenings á búi hans við
uppgjöf er ekki trúleg og mætti
ætla, að öldungurinn hafi rugl-
azt í ríminu — eða frásögn hans
rangtúlkuð —- sú áhöfn sé frá
velgengisárum í búskaparsögu
hans.
Hitt er ekki ósennilegt, að Vig-
fús sýslumaður stuggi við hokri
hans og láti slá botn í ábúðar-
réttindin. Þegar hann var nýkom-
inn til sýslunnar, segir hann
snöggt um jarðnæði er laust
liggi, gengur rösklega fram í því,
að eyðibýli kæmust í byggð og
jarðir væru nýttar.
Niðurlag bréfsins til stiftamt-
manns er svohljóðandi:
„En það sem sýslumennirnir
nefna, að oftnefndur Ormur eigi
hér efnuga núkomna náunga er-
um nefnil. við undirskrifaðir
hans bróðursynir; en okkar borg-
aralegt ástand soleiðis:
að ég, Halldór Þorleifsson, hefi
að framfæra og annast 8ta börn,
7 af þeim móðurlaus, sem öll
eiga í búi mínu innistandandi
umboðspening, sem að bú mitt
í mesta máta ástendur, ásamt því
sem mín seinni kona til mín í
búið innfærði. Ég so í engu standi
að framfæra fjarskylda ómaga
so sem forsjóninni þóknast hef-
ur að svifta mig fyrir 3 árum
síðan sauðfé mínu, er mitt riki-
dæmi, sem menn so kölluðu,
ástóð fárra ára tíma.
og þá í annan máta ég, Hallur
Þorleifsson, hefi að annast þá
fjölskyldu: 9 börn öll innan ó-
magaaldurs og sífellt sængur-
liggjandi konu. Hvar fyrir því
ýtrasta máta væri rannsökuð
mín efni og ástand, mundi
22 VIKAN 23. tbl.