Vikan - 20.01.1972, Blaðsíða 6

í annarri grein um Benjamín Franklin
segir m.a. frá því er hann stofnaSi blaSiS
„Pennsylvania Gazette". ÞaS hlaut
mikla útbreiSslu á örskömmum tíma. Hann
var sjálfur ritstjóri og skrifaSi
mest í blaSiS. Hann lét gamminn geysa
og fór tíSum á kostum; fjölmargar
greinar hans og ritgerSir leiftruSu af
snilldarlegri kímni...
Hálfu ári eftir að Benjamín
Franklin strauk að heiman
birtist hann dag nokkurn í
Boston öllum að óvörum. Hann
stóð skyndilega á miðju gólfi
í prentsmiðju James bróður
síns, upplitsdjarfur eins og sig-
urvegari og betur klæddur en
hann hafði verið á meðan hann
vann þar. Hann var í spánnýj-
um fötum, átti forláta úr og
hafði fimm sterlingspund í
silfri í vasanum. James heils
aði honum ekki, leit aðeins upp
og starði um stund á hann, en
hélt síðan áfram að vinna.
Starfsmennirnir í prentsmiðj-
unni urðu að vonum forvitnir
og spurðu Benjamín spjörun-
um úr: hvar hann hefði alið
manninn og hvað hefði á daga
hans drifið. Hann leysti úr
spurningum þeirra og var
býsna drjúgur með sig, fegraði
til muna Fíladelfíu og lífið þar.
Hann sagði, að sér dytti ekki
annað í hug en að fara þangað
aftur. Einn starfsmannanna
spurði, hvaða peningar væru
notaðir í Fíladelfíu. Þá brosti
Benjamín Franklin, fór ofan í
vasa sinn, tók handfylli sína af
silfurpeningum og sýndi þeim.
Þetta var næsta fágæt sjón í
Boston, því að þar voru ein-
göngu notaðir pappírspeningar.
Hann lét heldur ekki undir höf-
uð leggjast að sýna þeim úrið
góða, og að lokum gaf hann
þeim fáeina skildinga til þess
að fá sér öl fyrir.
Þessi heimsókn bætti gráu
ofan á svart í samskiptum
bræðranna. James stóð allan
tímann við leturborðið, rjóður
af reiði og móðgun, á meðan
yngsti bróðir hans sló um sig
og gumaði af hlutskipti sínu.
Nokkru seinna reyndi móðir
þeirra að koma því í kring, að
þeir sættust heilum sáttum, en
James aftók það með öllu. Hann
sagði, að Benjamín hefði lítil-
lækkað hann í viðurvist starfs-
manna hans, og það mundi hann
aldrei geta fyrirgefið.
Annað skyldfólk Benjamíns
Franklins gladdist yfir því að
sjá hann og bauð hann hjart-
anlega velkominn. Föður hans
þótti mikið til þess koma, að
hann skyldi hafa eignazt ný
föt og úr eftir svo skamman
tíma og taldi það bera vitni
um iðni og sparsemi.
Franklin hafði fengið starf
sem prentari strax og hann
kom til Fíladelfíu. f borginni
voru starfræktar tvær prent-
smiðjur, en báðar illa búnar
tækjum og eigendur þeirra fá-
kunnandi í prentlistinni. Svo
einkennilega vildi til, að Benja-
mín vann hjá öðrum prent-
smiðjueigandanum, en fékk
leigt herbergi hjá hinum. Hús-
bónda hans líkaði illa, að hann
skyldi búa hjá keppinaut sín-
um og útvegaði honum því her-
bergi hjá Read kaupsýslu-
manni. Þar með fékk Franklin
tækifæri til að kynnast dóttur
hans, ungfrú Deboru Read.
Þau felldu hugi saman, og
henni leizt við nánari kynni
betur á hann en daginn, sem
hún sá hann maula brauð úti
á götu.
Franklin eignaðist marga
vini í Fíladelfíu. Hann kynnt-
ist meira að segja allnáið Sir
William Keith fylkisstjóra.
Keith fékk mætur á þessum
unga manni; hafði gaman af
að spjalla við hann og bauð
honum nokkrum sinnum heim
til sín. Hann hvatti Franklin
til að setjast að í Fíladelfíu og
koma á fót eigin prentsmiðju.
Hann bauðst t'il að hjálpa hon-
um við það; vera honum innan
handar á ýmsan hátt; útvega
honum til dæmis prentun á op-
inberum skjölum og fleira þess
háttar. Það væri hagur borgar-
innar að eignast góða prent-
smiðju, þar sem þær sem fyrir
væru, væru báðar ófullkomn-
ar og skiluðu lélegri vinnu.
Benjamín Franklin kvaðst
efast um, að faðir hans fengist
til að styðja hann í þessum efn-
um. Þá bauðst fylkisstjórinn til
að skrifa honum bréf og reyna
að leiða honum fyrir sjónir,
hve álitlegt þetta væri. Það
hlyti að sannfæra gamla mann-
inn.
Erindi Benjamíns heim til
Boston var því einmitt þetta:
Að afhenda föður sínum bréf-
ið frá fylkisstjóranum. Ung-
lingurinn átján ára hafði sem
sagt ærna ástæðu til að hreykja
sér ofurlítið í augum síns
heimafólks, eins og hann hafði
gert, er hann heimsótti prent-
smiðju bróður síns.
Jósía Franklin furðaði sig á
bréfi fylkisstjórans. Hann
minntist ekki á það við son
sinn í nokkra daga; vildi hugsa
málið rækilega eins og hans
var vandi. Hann ráðgaðist við
frænda sinn, Holmes skipstjóra,
sem þekkti Keith vel og hafði
orðið þess valdandi, að Benja-
mín komst í kynni við svo hátt-
settan mann. Holmes mælti
eindregið með þessari ráðagerð
og sá ekkert því til fyrirstöðu,
að Benjamín setti á stofn eigin
prentsmiðju. En Jósía leizt
ekki á þetta. Honum sýndist
það bera vott um litla gætni
að hvetja dreng, sem vantaði
enn þrjú ár á lögaldur, til slíkra
stórræða. Hann lýsti þegar
þeirri skoðun sinni, að hann
teldi þetta óheppilegt og
áhættusamt. Smátt og smátt
varð hann enn sannfærðari,
taldi þetta algert glapræði og
lagði blátt bann við því. End-
irinn varð sá, að hann skrifaði
sir William Keith fylkisstjóra
vinsamlegt bréf, þar sem hann
þakkaði velvilja hans í garð
sonar síns, en kvaðst ekki
áræða að styðja hann til að
stofna prentsmiðju að svo
stöddu, sakir æsku hans.
Benjamín Franklin hélt öðru
sinni frá Boston, en í þetta
skipti með fullu samþykki for-
eldra sinna. Þótt bréf fylkis-
stjórans hefði ekki borið tilætl-
aðan árangur, var hann sæmi-
lega ánægður með ferðina.
Faðir hans hafði heitið því að
styðja hann eftir þrjú ár, þeg-
ar hann hefði náð lögaldri.
Hann hvatti son sinn til að
vinna kappsamlega næstu þrjú
árin og safna eins miklu fé og
hann gæti til þess að auðvelda
stofnun prentsmiðjunnar.
Fylkisstjórinn vildi ekki una
þessum málalokum. „Fyrst fað-
ir þinn vill ekki stofna prent-
smiðjuna,“ sagði hann, „þá skal
ég gera það sjálfur. Láttu mig
fá skrá um alla nauðsynlega
hluti til prentsmiðjunnar, sem
þarf á fá í Englandi, og ég skal
senda eftir þeim, en þú borgar
mér, þegar þú getur. ííg er
staðráðinn í að fá hingað góðan
prentara og ég er viss um, að
þér farnast vel.“
Franklin stóðst ekki þetta
göfugmannlega tilboð og þótti
fylkisstjórinn vera bezti mað-
ur, sem hann hefði nokkru
sinni kynnzt. Litlu síðar ákváðu
þeir, að Franklin skyldi fara
til Englands með næsta skipi
og kaupa vélarnar. Fylkisstjór-
6 VIKAN 3.TBL.