Vikan - 20.01.1972, Blaðsíða 7

Benjamín Franklin var orðinn einn fremsti borgari í
Fíladelfiu. Hinn aðlaðandi persónuleiki hans, hlýlegt við-
mót og hjartagæzka, gerði ‘það að verkum, að sumir
ímynduðu sér, að auðvelt væri að vefja honum um fingur
sér. En þeim skjátlaðist. Fyrr en varði kom í ljós, að
undir ljúfu yfirbragði leyndist heitt skap og járnharður
vilji...
inn lofaði að annast að öllu
leyti undirbúning fararinnar.
Franklin steig á skipsfjöl
fullur eftirvæntingar og þótti
sem ævintýri lífs hans væri að
hefjast. Hann hafði engin með-
mælabréf eða önnur gögn frá
fylkisstjóranum í höndum.
Keith hafði sagt honum, að
hann mundi biðja einn af far-
þegum skipsins fyrir bréfin.
Franklin hafði kvatt Deboru
nokkru áður en skipið leysti
landfestar og heitið henni að
koma aftur jafnskjótt og hann
hefði lokið innkaupunum i
Englandi. Hún kvaddi hann
með tárum og var í öngum sín-
um vegna brottfarar hans. I
sjálfsævisögunni segir svo:
„Eg hafði um þessar mundir
biðlað til ungfrú Read. Ég var
ástfanginn og bar mestu virð-
ingu fyrir henni. Ég hafði lika
nokkra ástæðu til að halda, að
henni litist á mig. En af því að
ég var í þann veginn að leggja
af stað í langferð og við vorum
bæði ung, tæplega átján ára,
þá -þótti móður hennar væn-
legra að fresta brúðkaupi þang-
að til ég kæmi aftur. Það væri
að öllu leyti þægilegra að halda
það þá, og þá væri ég líka orð-
inn sjálfstæður prentsmiðju-
eigandi. Það getur líka vel
verið, að henni hafi ekki sýnzt
framtíðarhorfur mínar eins
glæsilegar og mér sjálfum."
Franklin naut sjóferðarinnar
í fyllsta máta. Skömmu eftir
að skipið lagði af stað, innti
hann skipstjórann eftir skjöl-
unum frá fylkisstjóranum.
Hann sagði, að slík skjöl væru
öll geymd í einum poka, og
ekki væri auðvelt að ná til
þeirra, fyrr en rétt áður en
skipið kæmi til Englands.
Franklin lét sér þetta lynda.
Þegar skipið sigldi inn Ermar-
sund, efndi skipstjórinn loforð
sitt og leyfði Franklin að rann-
saka bréfapokann
Þar var engin bréf að finna
frá fylkisstjóranum.
Honum þótti þetta fjarska
kynlegt, en lét þó eigi hugfall-
ast, heldur hélt vongóður i
land og vildi ekki trúa öðru en
allt færi vel. En smátt og smátt
rann upp fyrir honum ljós.
Hann sá, hvernig í pottinn var
búið. Fylkisstjórinn hafði ekki
undirbúið ferðina hið minnsta.
Hann hafði sagt Franklin, að
hann gæti keypt vélarnar með
lánskjörum. En þegar á reyndi
hafði fylkisstjórinn alls ekkert
lánstraust í Englandi.
Benjamín Franklin stóð uppi
einn og yfirgefinn í ókunnu
landi, næstum alveg peninga-
laus og varð að horfast í augu
við þann bitra sannleik, að
hann hafði látið blekkjast hrap-
allega. f ævisögu sinni segir
hann svo:
„En hvað á maður að halda
um fylkisstjóra, sem leikur slík
þorparabrögð og beitir þeim
við fáfróðan, fátækan dreng?
Þetta var orðinn ósjálfráður
vani hjá honum. Hann vildi
koma sér vel við alla, og úr
því að hann hafði lítið fémætt
að gefa, þá gaf hann vonir.“
Franklin dvaldist átján mán-
uði í Lundúnum og vann baki
brotnu, fyrst í prentsmiðju, en
síðan við verzlunarstörf. Hann
eyddi litlu utan þess er fór í
leikhúsferðir og bækur. En
lausbeizlaður vinur hans sá til
þess, að hann efnaðist ekki,
fékk lánuð hjá honum 27 pund,
sem var mikið fé, þar sem kaup
var lágt, og greiddi skuldina
aldrei.
Margt var breytt í Fíladel-
fíu, er Franklin kom þangað
aftur. Keith var ekki lengur
fylkisstjóri, en annar maður
hafði tekið við embætti hans.
Franklin komst að raun um, að
ef hann hefði leitað ráða hjá
öðrum, hefði ekki farið hjá því,
að hann hefði fengið að vita
allan sannleika um Keith. Þeg-
ar áður en hann lagði af stað,
var almannarómur, að fylkis-
stjórinn væri óáreiðanlegur.
Hann naut ekki trausts nokk
urs manns. Franklin mætti
Keith eitt sinn á götu, þar sem
hann gekk um strætin réttur
og sléttur borgari. Hann heils-
aði Franklin, en hélt síðan leið-
ar sinnar, án þess að segja
nokkuð. Hann sýndist blygðast
sín og mátti sannarlega gera
það. Benjamín Franklin hefði
líka blygðast sín, ef hann hefði
mætt ungfrú Read á götu, því
að hann hafði ekki skrifað
henni nema eitt bréf frá Eng-
landi. Hún örvænti því um, að
hann kæmi nokkuð aftur, og
gekk því að eiga leirkerasmið
að nafni Roger. En hún var
ekki hamingjusöm í hjóna-
bandinu; skildi fljótlega við
mann sinn, enda reyndist hann
auðnulítill og óreglusamur.
Fram til þessa tíma hafði
Franklin verið efasemdarmað-
ur í trúmálum. Margir vinir
hans voru fríhyggjumenn og
gagnrýndu trúarbrögðin óspart.
En nú tók Franklin að hugsa
meira en áður um þessi mál
og endurmeta afstöðu sína til
þeirra. Um þetta tímabil skrif
ar hann eftirfarandi:
„Ég varð sannfærður um, að
eitt hið þýðingarmesta í lífinu
væri sannleikur, einlægni og
hreinlyndi í öllum skiptum
manna á milli . .
Hann samdi lista yfir ákvarð-
anir og reglur á sviði siðgæði
og reyndi að lifa eftir þeim.
En það reyndist hægara sagt
én gert. Hann vildi festa ráð
sitt og leitaðist við að kynnast
nokkrum fjölskyldum í því
augnamiði. En hann komst
fljótt að raun um, að prentiðn
þótti ekki merkileg starfsgrein,
enda voru flestir prentarar fá-
tækir. Hann þurfti ekki að
vænta heimanmundar með
konuefni, nema því aðeins að
konan þætti einhver gallagrip-
ur. „Um þessar mundir steypti
æskuástríðan, sem fáir ráða
við, mér út í viðkynningu við
götustúlkur, sem ég rakst á.“
skrifar hann. „Þessu fylgdi
kostnaður og ýmis vandkvæði."
Hann lenti í ástarævintýri
með konu af lágum stigum og
ól hún honum óskilgetinn son.
Hann gekkst þegar við drengn-
um og tók á sig fjárhagslega
ábyrgð varðandi uppeldi hans.
Hann lét skíra hann William.
Þessi dýrkeypta reynsla varð
til þess, að Franklin lagði
kapp á að reyna að kvænast
sem fyrst, áður en hann félli
fyrir fleiri freistingum af slíku
tagi.
Kunningsskapur hafði hald-
izt með honum og Reads-fjöl-
skyldunni og vingjarnleg bréf
farið á milli þeirra. Reads-
fólkið bar virðingu fyrir Frank-
lin og þótti vænt um hann, síð-
an hann hafði búið í húsi þess.
Þessi afstaða breyttist ekkert,
þótt slitnaði upp úr trúlofun
hans og Deboru. Móðir hennar
áleit til dæmis, að dóttir henn-
ar ætti sjálf sök á hvernig fór,
fyrst hún hefði gifzt, áður en
mannsefnið kom heim.
Framhald á hls. 41.
3. TBL. VIKAN 7