Vikan - 20.01.1972, Blaðsíða 46

leigu og fleiri tákn um vax-
andi velgengni og framfarir.
„Það er ekkert að marka,“
sagði maðurinn. „Mér er full-
kunnugt um, að einmitt þetta
og þvílíkt ríður okkur að fullu
innan skamms."
Hann sagði Franklin frá
óförum svo margra manna, sem
hefðu ýmist þegar farið á höf-
uðið eða römbuðu á barmi
gjaldþrots, að Franklin komst
í illt skap. „Hefði ég þekkt
mann þennan, áður en ég
stofnaði prentsmiðjuna," skrif-
ar hann, „þá hefði ég að öllum
líkindum aldrei ráðizt í það.“
Þeir lögðu hart að sér og
unnu í prentsmiðjunni myrkr-
anna á milli. Dugnaður þeirra
og kapp vakti athygli í borg-
inni, jók álit þeirra smátt og
smátt og aflaði þeim láns-
trausts. í kaupmannaklúbbnum
barst nýja prentsmiðjan eitt
sinn í tal, og voru flestir sam-
mála um, að hún hlyti að fara
á höfuðið innan skamms, þar
sem þrjár prentsmiðjur gætu
naumast þrifizt í ekki stærri
borg. Einn maður tók þó upp
hanzkann fyrir Benjamín
Franklin og sagði:
„Kapp hans er meira en ég
hef nokkru sinni vitað áður.
Hann er að vinna, þegar ég
kem heim úr klúbbnum. Og
hann er farinn að vinna á
morgnana, áður en nágrannar
hans komast úr bælinu.“
Þessi ummæli urðu til þess,
að margir kaupsýslumenn tóku
að skipta við nýju prentsmiðj-
una, enda spurðist brátt að hún
prentaði betur en gömlu smiðj-
urnar.
Benjamín Franklin var vand-
virkur og snjall prentari, og
einnig hugkvæmur í viðskipt-
um. Að minnsta kosti einu
sinni beitti hann ofurlitlum
brögðum til að fá fast og arð-
vænlegt verkefni fyrir prent-
smiðju sína. Lög og önnur op-
inber skjöl voru prentuð í ann-
arri af gömlu prentsmiðjunum.
Eitt sinn var prentað mikil-
vægt ávarp þingsins til fylkis-
stjórans og voru í því ótal vill-
ur og frágangur þess allur hinn
sóðalegasti. Franklin varð sér
úti um eitt eintak af ávarpinu,
endurprentaði það villulaust og
snyrtilega og sendi síðan hverj-
um þingmanni eitt eintak. Það
fór ekki hjá því, að þingmenn
tækju eftir mismuninum á
þessum tveimur útgáfum.
Árið eftir prentaði nýja
prentsmiðjan öll skjöl bæði
fyrir þingið og fylkisstjórann.
Þrátt fyrir dugnað Franklins
stóð rekstur prentsmiðjunnar í
járnum og stafaði það meðal
annars af því, að félagi hans
brást með öllu; reyndist léleg-
ur verkmaður og sjaldan
ódrukkinn. Síðar keypti
Franklin hlut hans og eignað-
ist prentsmiðjuna einn. En það
var ekki fyrr en Franklin hóf
útgáfustarfsemi, sem hagur
hans vænkaðist. í Fíladelfíu
var aðeins gefið út eitt blað,
sem að auki var fjarska lítil-
mótlegt; illa skrifað og alveg
laust við að vera skemmtilegt.
Samt var það mikið keypt og
skilaði ágóða. Franklin var
sannfærður um, að gott blað
hlyti að fá afbragðs undirtekt-
ir.
Hann stofnaði blaðið „Penn-
sylvania Gazette" og hlaut það
á örskömmum tíma meiri út-
breiðslu en nokkurt annað blað.
sem gefið var út í brezku ný-
lendunni. Blaðið var nýstárlega
uppsett, letur og prentun betra
en menn áttu áður að venjast
og allur frágangur til fyrir-
myndar. Og ekki spillti inni-
haldið fyrir. Benjamín Frank-
lin var að sjálfsögðu sjálfur
ritstjóri og skrifaði mest í blað-
ið. Hann lét gamminn geysa,
fór tíðum á kostum; fjölmarg-
ar greinar hans og ritgerðir
leiftruðu af snilldarlegri kímni.
Blaðið birti reglulega bréf
frá ýmsum tilbúnum persónum,
og áttu þær langmestum vin-
sældum að fagna. Af þeim má
nefna Antony Afeterwit, sem
átti svo eyðslusama eiginkonu,
að hún gerði hann gjaldþrota;
skassið Celiu Single og kjafta-
kindina Alice Eiturtungu, sem
var sérfræðingur í öllu því, er
að slúðursögum og rógi laut.
Kaupendatalan óx jafnt og
þétt. Stjórnmálamenn sáu
brátt, að hér var komið fram
á sjónarsviðið blað með rit-
stjóra, sem kunni að halda á
penna. Þeir gerðu sér grein
fyrir áhrifamætti slíks blaðs
og þótti því vænlegast að eiga
vingott við Benjamín Franklin.
Hann gaf út sitthvað fleira
en blaðið, svo sem „Almanak
hins snauða Ríkharðs", sem
náði mikilli útbreiðslu og þótti
afburða skemmtilegt. Bæði
blaðið og almanakið skreytti
Franklin gjarnan með máls-
háttum og orðskviðum, ýmist
eftir sjálfan sig eða aðra. Hann
var sannkallaður snillingur í
að betrumbæta og skrumskæla
spakmæli.
En kímnigáfan var aðeins
einn þátturinn í persónuleika
hins fjölhæfa Benjamíns Frank-
lins. Þegar áður en útgáfa
blaðsins hófst, hafði hann
stofnað félag eða klúbb, sem
átti að berjast fyrir sameigin-
legum framförum og endurbót-
um í þjóðfélaginu. Félagið hlaut
nafnið „Junto“ og lýsir Frank-
lin því á þessa leið:
„Við héldum samkomur á
föstudagskvöldum. í félagslög-
unum, sem ég samdi, var það
ákveðið, að hver félagi skyldi,
er röðin kæmi að honum, leggja
eina eða fleiri spurningar fyr-
ir félagsmenn viðvíkjandi sið-
gæði, stjórnmálum eða náttúru-
fræði, og skyldu félagarnir síð-
an ræða spurningar þessar. Þá
skyldi hver félagi á þriggja
mánaða fresti lesa upp ritgerð,
sem hann hefði sjálfur samið
um sjálfvalið efni. Forseti
skyldi stýra umræðum, en ann-
ars skyldu þær stjórnast af
einlægri leit eftir sannleikan-
um í hverju máli, án þess að
lenda í stælum og deilukeppni.
Til þess að komast hjá illdeil-
um, fullyrðingum og mótmæl-
um, var allt slíkt bannað eftir
nokkurn tíma og smávægileg
fésekt lögð við, ef út af var
brugðið."
Franklin tilgreinir alla stofn-
endurna og lýsir hverjum um
sig í ævisögu sinni, en segir
síðan um félagið:
„Það var bezti skólinn í
heimspeki, siðfræði og stjórn-
málum, sem þá var til í fylk-
inu. Spurningar okkar lásum
við upp vikutíma áður en þær
voru ræddar. Þetta kom okkur
til að lesa ýmislegt með sér-
stakri athygli, sem mætti koma
að gagni í viðræðum okkar. Þá
vöndumst við á betri umræðu-
siði, því að við veittum því
öllu vandlega eftirtekt, sem
gat orðið til þess að styggja
þann, sem rætt var við og
bönnuðum það í ræðureglum
okkar. Þetta átti sinn þátt í
því, að félagið varð svo lang-
líft.“
Málfundafélag Benjamíns
Franklins varð síðar öflugt
stjórnmálatæki. Með hjálp þess
og blaðsins tókst honum að
koma á laggirnar slökkviliði
sjálfboðaliða og áskriftarbóka-
safni, en hvort tveggja var nýj-
ung í Ameríku. Hann var einn-
ig helzti hvatamaður að stofn-
un sjúkrahúss í Pennsylvaniu
og Akademíu Fíladelfíu, sem
var vísir að háskóla fylkisins.
Hann aðstoðaði við að skipu-
leggja fyrsta landvarnarlið ný-
lendunnar og svo mætti lengi
telja.
Hann var póstmeistari Fíla-
delfíu samfleytt í sextán ár, og
tók það starf að sér fyrst og
fremst til að vernda hagsmuni
blaðs síns. Póstmeistarinn, sem
hafði verið á undan honum,
hafði einvörðungu leyft póst-
sendingar- þeirra blaða, sem
honum féll vel við eða átti á
einhvern hátt hlutdeild í.
Árið 1753 var Franklin gerð-
ur að aðstoðarpóstmálastjóra,
og í krafti þess embættis end-
urskipulagði hann allt póst-
málakerfið frá rótum.
Endurbætur hans voru ekki
svo litlar. Hann stytti til að
mynda sendingartíma bréfa
milli Boston og Fíladelfíu um
helming, úr sex vikum í þrjár.
Hann leyfði að sjálfsögðu póst-
Sendingar allra dagblaða, án
nokkurs tillits til þess, hverjir
útgefendur þeirra væru. Hann
lét reisa vörður við póstleiðir,
svo að hinir ríðandi bréfberar
gætu betur hugað að því,
hvernig þeim sæktist ferðin.
Hann gerði áætlanir um nýja
vegi, ný vöð á ám og nýjar
ferjur. Á þremur árum hafði
honum tekizt að hrinda í fram-
kvæmd geysimiklum endurbót-
um á póstþjónustunni. Fjórða
árið var hagnaður af henni í
fyrsta sinn í sögu hennar.
—0—
Benjamín Franklin var orð-
inn einn fremsti borgari í Fíla-
delfíu. Hinn aðlaðandi per-
sónuleiki hans, hlýlegt viðmót
og hjartagæzka, gerði það að
verkum, að sumir ímynduðu
sér, að auðvelt væri að vefja
honum um fingur sér. En þeim
skjátlaðist. Fyrr en varði kom
í ljós, að undir ljúfu yfirbragði
leyndist heitt skap og járn-
harður vilji.
Rekstur fyrirtækja Frank-
lins stóð með miklum blóma
og lagði hann hagnaðinn í verð-
mætar fasteignir. Hann var
orðinn efnaður maður og af-
skipti hans af félagsmálum orð-
in svo umfangsmikil, að hann
hafði lítinn tíma aflögu til að
sinna fyrirtækjum sínum. Auk
þess dreymdi hann um að geta
sinnt vísindastörfum.
Dag nokkurn kom hann því
að máli við einn af beztu prent-
urum sínum. David Hall að
nafni, og kvaðst reiðubúinn að
fá honum öll fyrirtækin í hend-
ur með skriflegum samningi,
dagblaðið, almanakið og prent-
smiðjuna, til fullrar eignar að
18 árum liðnum, ef hann sam-
þykkti að reka fyrirtækin
þangað til og deila hagnaðin-
um til helminga á milli þeirra.
Hall samþykkti að sjálfsögðu
þessa uppástungu og næstu
fjögur árin fékk Benjamín
Franklin tækifæri til að stunda
tilraunir sínar á sviði rafmagns.
46 VIKAN 3. TBL.