Vikan - 03.02.1972, Blaðsíða 14

Bæheimskir aðalsmenn, sem reiðir voru keisaranum í Vín fyrir
yfirgang hans á hendur þeim, varpa ráðgjöfum hans út um
glugga borgarkastalans í Prag. Þetta gerðist í maí 1618. Keisar-
inn fór bá með her á hendur Tékkum, og var það upphaf Þrjá-
tfuárastríðsins.
Wallenstein, sem margir íslendingar kannast
við úr Sögum herlæknisins eftir Topelius,
er meðal dularfyllstu persóna Evrópusög-
unnar. Iiann hefur verið mjög umdeildur,
og enn eru margir þættir lífs lians þrætu-
epli sagnfræðinga. í augum Scliillers var liann
metnaðargjarn stríðsmaður, í augum Þjóðverja
nítjándu aldar þjóðhetja, Bismarck fæddur tveim-
ur öldum of snemma. Tuttugasta öldin þóttist sjá
í honum eitthvað sem minnti ó Hitler, losaralegar
meginreglur og hömlulausa grimmd. En jafnframt
lita llestir á hann sexn „liið mikla glataða tæki-
færi“ þýzkrar sögu. Hefði liann orðið heppnari sem
stjórnmálamaður og herforingi, hefði Þýzkaland
snennna á seytjándu öld gelað sameinazt i öl'lugt,
samstætt ríki, i stað þess að leysast upp í mörg
smærri, sem að flestu nema nafni voru sjálfstæð
hvert i sinu lagi. Sú þróun mála hafði mikil og
sumpart óheillavænleg áhrif á sögu Evrópu og
heimsins í heild.
Sá sagnfræðingur, sem mestu ljósi hefur kastað
á sögu Wallensteins er Golo Mann, sonur hins fræga
rithöfundar Thomasar Mann. Ilann þykir slaga liátt
upp í föður sinn sem sögumaður og sálfræðingur,
og eru rannsóknir hans á sögu Wallensteins taldar
mjög mikilvægar fyrir rannsóknir á Evrópusög-
unni yfirleitt, og |)á sér í lagi þeim kafla hennar sem
er undir áhrifum frá Þrjátíuárastríðinu.
Þetta stríð er eitt þeirra hroðalegustu, sem liáð
hafa verið, og hefur svo verið komizt að orði að
það Iiafi hæklað þýzku þjóðina andlega. Þetta var
hrjálæðislegt stríð allra gegn öllum, scm skildi
Þýzkaland eflir hrennt og bælt, gekk af nærri lielm-
ingi íhúa þess dauðum og kippti því hundrað ár
aftur á hak í flestum þáttum sögulegrar þróunar.
Tvívegis greip hörð og örugg hönd fram i leikinn
til að stöðva þessa hryllilegu upplausn: hönd Wall-
ensteins. Tvivegis lá við að honum tækist að leiða
stríðið til lykta, láta vitið sigi-ast á vitleysunni, reglu
á upplausn, opna augu manna fyrir takmarki að
vinna að. I fyrra skiptið, þegar stríðið hafði geisað
i tíu ár, lá við að takmarkinu hefði verið náð. Keis-
arinn hafði þá endurheimt vald sitt yfir öllu rík-
inu, útlendir ihlutunarherir verið hraktir úr landi
og friður virlisl á næsla leili. í síðara skiptið, 1633
—‘34, þegar Wallenstein var á elleftu stundú kvadd-
ur til hjálpar, lenti hann í andstöðu við sjálfan
Þýzkalandskeisara, sem ótti honum þó mest upp að
una, og var myrtur. Eftir það var enginn lil að
liindra sundrung Þýzkalands.
Þótt Wallenstein væri máður reglu og skipulags
á tímum upplaúsnar og óskapnaðar, var lxaiís eigin
líl'ssaga full af andstæðum. Hann var fæddur 1583
og skírður lil mótmælendatrúar, en gex-ðisl kaþólsk-
ur 1606. Ilann var tékkneslcur að ætt, en leit á sig
sem Þjóðvei ja. Það er kaldhæðnislegt að eini mað-
urinn, sem á þessum tímum sýndi einhverja ein-
lægni í að liindra eyðileggingu og sundrung Þýzka-
lands, var ekki Þjóðverji sjálfur. Faðir lians, tékk-
neskur aðalsmaður, hél réttu nafni Valdstejn, og
móðir lians var af einni göfugustu aðalsættinni
meðal Tékka. Móðurmál hans vár tékkneska, og
þegar hann nam í háskólanum í Núrnherg í æslcu,
talaði liann þýzku ennþá illa.
1618 efndu tékkneskir Bæheimsbúar, þar á með-
al margir ættingja Wallenstehis, til uppreisnar gegn
keisaranum í Vín, sem vildi útrýma mótmælenda-
trú i landinu. Wallenstein lók þá hiklaust afstöðu
með keisaranum og af slíku ofstæki að hann með
eigin hendi rak í gegn einn undirmanna sinna, sem
ekki var reiðuhúinn að taka afstöðu með lionum.
Hvað olli þessu? Ásl á þeirri þjóð, sem liann vildi
tilheyra, það er að segja Þjóðverjum? Eða ofstæk-
isfull andúð á livers konar uppreisn með tilheyr-
andi u])plausn? Eða kaldrifjað raunsæi, þar eð
liann gerði sér ljóst hve illa Bæheimsmenn stóðu
að vígi?
Orrustan við Lútzen 1632. Gústaf Adólf Svíakonungur fellur í
fararbroddi riddara sinna. Engu að síður beið Wallenstein ósigur
í slagnum.
14 VIKAN 5. TBL.