Vikan - 03.02.1972, Blaðsíða 34

gengju úr bandalagi við keis-
arann, gegn Frökkum, sem
biðu færis á að læsa klónum í
Elsass, varð að taka mjög ein-
dregna og frávísandi afstöðu.
Wallenstein, gamall fyrir ald-
ur fram og sárþjáður, sá að
þessi pólitík var eina leiðin til
að forða Þýzkalandi frá sundr-
ung og eyðingu. Hann sá einn-
ig, að allir hlutaðeigandi valda-
menn vildu ekki frið með þess-
um skilmálum, að þeir myndu
aldrei fallast á þá nema nauð-
ugir, keisarinn ekki undanskil-
inn.
Til að fá sínu framgengt við
þessar óbjörgulegu aðstæður
beitti Wallenstein takmarka-
laust brögðum og baktjalda-
makki, gaf hitt og þetta í skyn,
hikaði, vakti vonir. En jafn-
framt efldi hann her sinn stöð-
ugt, enda sá hann í honum sína
einu tryggingu. Hann lét liðs-
foringjana sverja sér trúnaðar-
eiða persónulega. Þetta þótti
mörgum grunsamlegt, ekki sízt
keisaranum.
Að lokum var svo komið að
allir óttuðust hann og enginn
treysti honum, hvort heldur
voru óvinirnir, Frakkar, Svíar
og Saxar eða samherjarnir sem
svo áttu að heita, Spánverjar,
Bæjarar og keisarahirðin í Vín.
Hann hafði herbúðir sínar í
Pilsen og lá þar stynjandi og
svefnlaus á mjúkum hægind-
um, umkringdur sínum hundr-
að og fimmtíu þúsund her-
mönnum, óttalegur, ofurvold-
ugur, óútreiknanlegur, hroka-
fullur og sjálfráður, hlýddi
engra skipunum, stóð í samn-
ingamakki jafnt við vini, fénd-
ur og hlutlausa. Hvað hafði
hann í huga? Gereyðingarher-
ferð gegn óvinum keisarans?
Eða bandalag við óvinina, með
það fyrir augum að gerast sjálf-
ur konungur í Bæheimi? Mál-
staður kaþólikka og keisara var
fyrir löngu hættur að vera mál-
staður Þýzkalands, og hafði
raunar varla nokkurn tíma ver-
ið. Það er því rökrétt að álykta
að Wallenstein hafi litla ástæðu
séð til að þjóna þeim málstað
lengur, enda ljóst að hann gat
orðið keisaraveldinu banvænn
háski ef hann vildi. Keisarinn
og hans menn vildu með öll-
um ráðum bægja þeirri hættu
frá, þótt svo að það kostaði
morð. Og til morðs gripu þeir
að lokum.
Magnvana í vopnagný.
Hjá Schiller varð síðasti þátt-
ur lífssögu Wallensteins harm-
saga manns, sem reis til hæða
og féll þeim mun lægra sem
svikari, sem sjálfur var svik-
inn. Hjá Golo Mann verður sú
saga stórum ljótari, aumkun-
arlegri og miklu sannsögulegri.
Dauði Wallensteins var ráðinn
á laun á hæstu stöðum, liðs-
foringjar hans brugðust hon-
um, en lengi vel þorðu sam-
særismennirnir ekki að hefjast
handa; slík ógn stóð þeim af
fórnarlambinu. Þrátt fyrir það
var Wallenstein ekki, eins og
Schiller lýsir honum af svo
uppsprengdri andagift, þögull,
skuggalegur, háskalegur og
stórbrotinn valdsmaður og
svikari við sína smurðu há-
tign, heldur þegar hér var kom-
ið fárveikur, þreyttur og
áhyggjufullur maður. Hroki
hans og sjálfsálit var slíkt, að
honum var fyrirmunað að sjá
í réttu Ijósi hver hans eigin
aðstaða var orðin. Þrátt fyrir
allan þann herskara sem um-
kringdi hann var hann eins
einmana og nokkur maður
getur verið. Raunar var hann
orðinn álíka einangraður og
magnvana og Napóleon á El-
ínarey, Bismarck í Friedrichs-
ruh, Krúséf í sveitahúsi sínu
og Churchill og de Gaulle á
gamals aldri. Það virðist svo
sem, að það hafi verið hreinn
óþarfi af keisaranum og vild-
armönnum hans að láta ráða
hann af dögum, þótt þeir tækju
það ráð.
„Frið, ó frið!“
Wallenstein er þó að því leyti
frábrugðinn téðum stórmenn-
um að á sínum síðustu stund-
um var hann þrátt fyrir alla
vesöld í vissum skilningi al-
drei meiri. Það sýnir sá hjá-
trúarkenndi ótti, sem óvinir
hans höfðu af honum fram-
undir það síðasta.
Svo er sagt að tveimur vik-
um áður en liðsforingjar nokkr-
ir réðust inn á hann og ráku
hann í gegn með bryntrölli,
hafi hann að vanda legið veik-
ur í rúmi sínu. Eftir hversdags-
lega viðræðu við nærstadda
herforingja þagnaði hinn mikli
maður. Enginn viðstaddra þorði
að fara eða segja nokkuð. Allt
í einu rauk sjúki maðurinn
upp úr rúminu og hrópaði:
„Frið, ó frið!“
Sjálfsagt hafði hann, í kvöl-
um sínum, gleymt bæði stund
og stað. Hver viðstaddur hlaut
að gera sér ljóst, að Wallen-
stein var búinn að vera. Og þó:
var það ekki einmitt hið sár-
þjáða Þýzkaland, sem á þess-
ari stundu hrópaði gegnum
hann? Fyrst í dýpstu þjáningu
sinni hafði hann sameinast að
fullu því landi, sem hann af
svo mikilli ákefð hafði viljað
gera að sínu.
☆
DAUÐINN SKRIFAR
Á RITVEL
Framhald af bls. 9.
— Þetta er svívirðileg ásök-
un, sagði frú Catman.
— Ef þér hefðuð ekki myrt
hann, þá hefðuð þér heldur ekki
þurft að ljúga. Þér tókuð byss-
una upp úr skúffunni, sem hann
geymdi hana í, genguð inn í
vinnustofu hans og skutuð hann.
Því næst sögðuðu þér Carl hvað
þér höfðuð gert, og það gerðuð
þér til þess að gera hann ennþá
háðari yður, en hann hafði áð-
ur verið fjárhagslega. Lewis
vildi skilja við yður, og hann
hafði sínar ástæður til þess.
Hann hefði ekki verið dæmdur
til að greiða eyri. En þér, Carl,
hvernig hjálpuðuð þér til? Þér
hafið líklega hjálpað henni til
þess að fjarlægja fingraförin
og setja fingraför Lewis á gikk-
inn í staðinn.
— Svaraðu honum ekki, Carl,
sagði konan. — Hann er bara
að reyna að leiða þig í gildru.
Þetta eru eintómar getgátur.
Hann getur ekkert sannað og
það er heldur ekkert að sanna.
— Ég get sannað, að þið eruð
bæði lygarar, sagði Harris.
Komið með mér!
Þau stóðu á fætur og fylgdu
Harris að dyrunum á vinnustofu
Catmans.
— Þið haldið því fram, að þið
heyrðuð Lewis vinna þarna inni
í gærkvöldi? spurði Harris.
— Já, sagði frú Catman.
Hann var að skrifa á ritvélina.
Harris opnaði dyrnar, og ein-
hver rak upp öskur. Það var
ekki konan, sem gaf frá sér
hljóð. Hún stóð teinrétt, en hún
leit út eins og hún hefði séð
vofu. Það var Carl, sem hafði
öskrað. Hann öskraði, er hann
sá Dom. Dom sat í skrifborðs-
stólnum og var að vélrita með
tveimur fingrum, en ekkert
hljóð heyrðist frá vélinni.
— Hljóðlaus ritvél, sagði Harr-
is. Komið var með hana í gær,
á meðan þið voruð á veitinga-
húsinu, og því vissuð þér ekkert
um hana, en þetta er nægileg
sönnun til þess að þið verðið
sakfelld.
Carl þaut að útidyrunum, en
Harris náði í hann og Dom stóð
upp og tók sér stöðu við hlið
frú Catman, áður en henni gafst
tími til þess að átta sig. Það var
samt sem áður nauðsynlegt. því
að frú Catman starði á ritvélina
og hreyfði sig ekki. Harris tók
hönd hennar og leiddi hana út í
bílínn.
Seinna sagði Harris við Dom:
— Við gátum ekki séð orðið
„hljóðlaus“ meðan pappírsörk-
in var í vélinni. Það var fyrst,
er við fengum nýju.myndirnar.
Þetta var eiginlega hálf tilvilj-
anakennt, en það verður ekki
mikill vandi að fá Carl til þess
að tala. Hann reynir áreiðan-
lega að koma allri sökinni á
hana í þeirri von, að hann geti
bjargað sér.
Og Harris hafði vissulega rétt
fyrir sér.
POE
Framhald af bls. 17.
Um þetta leyti skrifaSl hann smá-
sögur, sem nutu vlnsælda, og 1835
sneri hann aftur til Richmond og
gerðist aðstoðarritstjóri við bók-
mcnntatímaritið Messenger. Tveim-
ur árum síðar fluttist hann til Fíla-
delfíu og vegur hans sem smásagna-
höfundar fór vaxandi.
Iiftir lát fósturforeldra sinna,
hlaut hann cngan arf eftir þau, eins
og hann hafði þó gert sér von um,
og varð því að llfa af ritstörfum.
Þótt sögur hans nytu geysimikilia
vinsælda og margfölduðu upplag
biaðanna, sem birtu þær, bar hann
sjálfur mjög lítið úr býtum. Hann
kvæntist Virginíu árið 1836, cn hún
var bcrklaveik og því ckki fær um
að örva skáldið og styðja það I iífs-
baráttunni. Poe unni konu sinni
mjög heitt, og þegar hún lézt árið
1847, fylltist hann cirðarleysi. llann
flæktist stað úr stað og ánetjaðist æ
meir áfengi og eiturlyfjum. Hann
34 VIKAN 5. TBL.