Vikan - 03.02.1972, Blaðsíða 15

Daglegur viðburSur í Þrjátíuárastríðinu: ræningjar pyndaðir á
hjóli opinberlega, öðrum til viðvörunar. Allskyns iögleysi færðist
mjög i vöxt á stríðsárunum.
Hvað sem þvi leið, þá fékk liann svikin við þjóð
sina og hollustuna við keisarann vel borgað. Eftir
að herir keisarans höfðu gengið af frelsishreyfingu
Tékka dauðri, varð Wallenstein sá. sem livað mest
hagnaðist á þeim úrslitum. Uppreisnarmenn voru
hrönnum saman dæmdir frá lífi og eignum, og af
þeim feng fékk Wallenstein bróðurpartinn. Úr þvi
var gert hertogadæmið Friedland, sem var riflega
fjórðungur Bæheims.
En þegar hér var komið, eftir að hafa hagnazt
svo samvizkulaust á neyð landa sinna, sýndi Wall-
enstein (sem þá Itafði forþýzkað nafn sitt úr Yald-
stejn) í fyrsta skipti hvílíkur skipulagssnillingur
hann var. Önnur héruð hins sigraða Bælieims voru
rupluð og niðurnídd, en hið nýja hertogadæmi Fri-
edland hlómstraði þeim mun meir. Því var stjórnað
af engu minni aga og reglu en Prússlandi síðar;
horgir voru stofnaðar, skógar ruddir og iðnfyrir-
tækjum komið á fót. Þar að auki var Wallenstein
hlynntur fagurmenningu og liélt liirð af engu minni
rausn cn keisarinn sjálfur. Þannig gekk ])að um
hríð, en annars staðar í ríkinu geisaði striðið áfram.
í Norður-Þýzkalandi var uppreisn gerð, og Dan-
mörk kom uppreisnarmönnum lil hjálpar. Og ])á
gerði hertoginn af Friedland keisaranum stórkost-
legt tilboð.
liæheimslri stríðsbraskarinn stofnaði her
fyrir keisarann.
Ferdinand keisari annar hafði hvoi’ki her né
fjármagn. Hann varð að notast við málaliða, cink-
um bæjerska og spænska, og til að geta greitt þeim
málann neyddist liann til að veðsetja lönd og horg-
ir og gerðist þvi valdaminni með hverju ári sem
leið. Þá hauðst hertoginn af Friedland til að koma
á fót fyrir keisarann keisaralegum her, sem hefði
það að markmiði að gera keisarann að raunveru-
legum þjóðhöfðingja Þýzkalands, ekki aðeins topp-
figúru trónandi yfir urmul af óhlýðnum furstablók-
um, upphefja liann til álíka virðingar og konungar
Frakklands og Spánar nutu i sínum rikjum. Þessi
nýi lier skyldi stærri vera en allir leiguherir sam-
tíðarinnar, sem sjaldan töldu yfir tuttugu þúsund
manns, hann skyldi verða sextiu þúsund. Og hann
skyldi ekki kosta keisarann grænan eyri. Að vísu
krafðisl Wallenstein allmikils sjálfræðis á móti:
hann fór fram á að mega herja hvar og hvenær sem
honum sjálfum þætti henta, skipuleggja her sinn og
fjármagna hann eins og honum bezt þætti, lieimta
inn striðsskatta og gera upptækar jarðeignir óvina
án þess að spyrja kóng né prest.
Keisarinn gekk að þessu hálfnauðugur, og á
tveimur árum lagði Wallenstein gervallt Þýzka-
land að fótum hans. Að þeim tíma liðnum var svo
að segja allt þýzka ríkið á valdi hins keisaralega
hers, allt frá Adríahafi norður að Eystrasalti og
Norðursjó. Uppreisnarmenn mótmælenda voru
hvarvetna slegnir flatir. Kristján fjórði Danakon-
ungur (sá liinn sami og þrælaði einokunarverzlun-
inni upp á íslendinga) beið hraklegan ósigur fyrir
Wallenstein og varð að ganga að niðurlægjandi
friðarkostum; má segja að með þeim atburði liafi
verið lokið tilraunum Dana til að teljast málsmet-
andi riki. í afrekslaun fyrir sjálfan sig tók Wallen-
stein til sín hertogadæmið Mecklenhurg, sem
undir stjórn lians tók skjótt að blómstra á sama
hátt og Friedland.
Nú var að því komið að Þýzkaland, sameinað
undir veldissprota keisarans, gæti notið friðar sem
það hafði farið á mis við í hundrað ár. Þann frið
vildi Wallenstein tryggja því. Her sinn vildi hann
ekki leysa upp, enda enginn hörgull á erlendum
óvinum, sem skulfu af ótta við sameinað Þýzkaland
og vildu sundra því fyrir hvern mun; þar voru
fremstir i flokki Frakkar, Svjar og Tyrkir. Og
spænsku Habsborgararnir voru sýknt og lieilagt að
Framhald á hls. 32.
LiSsforingjar nokkrir myrða Wallenstein í herbúðum hans í Eger,
að undirlagi keisarans, sem óttaðist og hataði þennan hershöfð-
ingja sinn, er dregið hafði öll völd úr höndum hans.
5. TBL. VIKAN 15