Vikan - 09.08.1973, Síða 33

Það er erfitt aö lýsa Joan Baez. Hún er þrjátiu og tveggja ára, grönn
og viökvæmnisleg kona. I brúnu andliti hennar, umluktu svörtu hári,
vekja stór, dökk augun mesta athygli. Tærri rödd hennar likti rithöf-
undurinn Ernest Hemingway viö fjallalæk.
Fyrir rúmum fimm árum var fingerö stúlka viö nám i gitarleik og
söng við Tónlistarháskólann i Vinarborg. Faöir hennar var prófessor i
efnafræði og af mexikönsku bergi brotinn, móðir hennar skozk i aöra
ætt og þýzk i hina. Þá voru Bill Haley og Peter Kraus eftirlætisgoö æsk-
unnar og stúdentarnir skemmtu sér á saklausan hátt i náttfatapartýj-
um. Við þessar kringumstæöur skaut Joan Baez upp kollinum meö git-
arinn sinn. Hún söng þjóölög hvarvetna að úr heiminum og sagði frá
Mahatma Gandhi. Hún flutti mál sitt ofstækislaust en af hnitmiöaðri
staðfestu: „Viö getum, viö veröum aö breyta heiminum. An valbeit-
ingar, en meö þeim styrk, sem sannfæringin ljær okkur. Þjóöfélags-
kerfið, sem viö búum við, byggist á valdbeitingu — þess vegna fáum við
engu áorkað með þvi að beita valdi. En valdið má sin einskis gegn ein-
lægum vilja og hyggindum.”
Stuttu siðar varð Joan Baez fræg. Hún var „uppgötvuö” á hljóm-
leikahátið árið 1959. Á fyrstu hljómplötunni, sem gefin var út með söng
hennar, voru lögin „Donna Donna” og „The House of the Rising Sun”,
sem þegar hafa fengið á sig þjóösagnablæ. Robert Zimmermann, ó-
framfærni undirleikarinn hennar, varð lika brátt kunnur undir nafninu
Bob Dylan, sem einn fremsti mótmælasöngvari i Bandarikjunum.
„Þá var ég laus i rásinni”, segir Joan Baez. Hún baöaði sig i frægð-
inni, græddi á söngnum og ók berfætt i Rolls-Royce. Hún var samt fljót
að rasa út. Tæpu ári siðar sagði hún skiliö viö munaðinn og hóf að
starfa með umbótahreyfingunni. Joan Baez haföi fundið sjálfa sig.
Árið 1962 fór hún i fyrstu ferð sina um Suðurriki Bandarikjanna til
þess aö mótmæla kynþáttamisréttinu. 1 fylgd meö henni voru móðir
hennar og systir, Mimi Farina, sem hafði getið sér nokkurn oröstir sem
söngkona. Fremstur i flokki var þó Martin Luther King, sem hafði til-
einkað sér baráttuaðferðir Gandhis, andspyrnu án valdbeitingar. „Þá
sungum við öll, We shall overcome, og flest okkar héldu, að viö gætum
breytt heiminum með þvi einu að syngja. En við urðum vitni að skotár-
ásum, sem sýndu okkur fram á, aðsöngurinn einn nægði ekki.”
Skotin hæfðu Martin Luther King og nokkra stúdenta frá Berkeley,
sem sett höfðu blóm i byssuhlaup öryggislögreglunnar.
Joan Baez hélt baráttunni áfram á sinn hátt. „Ég trúi ekki á stór
stökk, heldur á hægfara umbætur.” Arið 1964 stofnaði hún hreyfinguna
„Skattgreiðendur andvigir striði”. „Stefna hreyfingarinnar er mjög
einföld”, segir hún. „Ég greiöi ekki vissan hluta skattanna, þann sem
notaður er til vigbúnaðar. Fyrir það er ég leidd fyrir rétt. Nú telur
hreyfingin nokkur þúsund meðlimi. Starfsemi okkar veitir réttarkerf-
inu verkefni við þess hæfi, auk þess sem okkur veitist kærkomið tæki-
færi til þess að gera dómurum þess ljóst, að þeir eru verkfæri striös-
glæpamanna. Það er holl lexia.”
Til frekari þekkingarauka s.tofnaði hún árið 1965, ásamt ljóöskáldinu
Ira Sandperle, „Miðstöð gegn valdi” i Kaliforniu. Þeir sem vilja geta
þar lært, „hvernig nota á lagalegan möguleika i baráttu án valdbeit-
ingar”. „Hingaö til hafa uppfinningamenn notað hæfileika sina til þess
að þróa tæki til valdbeitingar”, segir Joan. „Okkar hlutverk er að finna
friðsamlegar varúðarráðstafanir.”
Aður bætti Joan gjarnan við „eða hvað?” Nú telur hún sig ekki þurfa
þess lengur. Ég er búin aö átta mig og veit nú að leiðin, sem ég hef vai-
ið, er sú rétta”. Áriö 1966 söng hún pólitiska söngva opinberlega viða
um heim og lék sjálf undir á gitarinn. Arið 1967 skipulagði hún „Göng-
una til Washington”, söng gegn dauðarefsingunni fyrir utan dauðaklef-
ana i San Quentin, og var frumkvööull fjölda annarra mótmælaaö-
gerða. Hún, móðir hennar og systir, voru fangelsaðar fyrir að hafa
komið af stað setuverkfalli fyrir framan byggingu, þar sem skráðir
voru hermenn, sem fara áttu til Vietnam. Dómsúrskurðurinn var
,,Hvarert þú nú, sonur
minn?" heitir nýjasta
plata Joan Baez. Á
henni er flutt efni, sem
Joan safnaöi og samdi í
N-Víetnam.
Dyggöur á þvi”, að konurnar höfðu hindrað frjálsa borgara i þvi að
skipa sér undir merki þjóðarinnar”. Um leið og Joan hafði verið látin
laus, söng hún: „Játist þeim mönnum, sem hlýða ekki herkvaðningu.”
Joan sagði sjálf já — viö David Harris, foringja þeirra, sem neituðu
að gegna herþjónustu. Þremur mánuðum siðar var Harris dæmdur til
þriggja ára fangelsisvistar. Það var hjónabandinu ekki til góðs — af þvi
er ekki annað eftir en þriggja ára gamall sonur.
„Enn skilur ofurlitið á milli einkalifs mins og sannfæringar minnar”,
segir hún. „Þennan mun verð ég að jafna”. Joan Baez berst á tveimur
vigstöövum, á stjórnmálasviðinu og viö magann i sjálfri sér. Á söng-
feröalögum kemur hún tæpast nokkru niður nema kamillitei og áður en
hún kemur fram titrar hún frá hvirfli til ylja. „Ég er hlægilega mikil
raggeit. Sjái ég reiðileg andlit, sprettur svitinn út á mér. Þegar ég ætla
aö tala, er ég alltaf sannfærð um að ég muni stama. Þegar ég geng
fram á sviðið, held ég að ég detti i næsta spori. En mér skal takast að
komast yfir þetta.”
Ein námsgreinin í
,,Miöstöð gegn valdi"
er leikfimi.
í dagbók sina skrifaðj hún: „Ég er að byrja að vinna bug á óttanum. 1
dag kastaði ég bara einu sinni upp, borðaði fullan disk af hrisgrjónum
og fann ekki fyrir skjálfta'i hnjánum i tvær klukkustundir samfleytt.
Ég sá meira aö segja ekki eitt einasta andlit, sem ég óttaöist”. Þetta
skrifaði Joan á hóteli i Hanoi eftir tólf daga stöðugar loftárásir. Mestan
hluta þess tima sat hún i kjallara hótelsins og söng, söng fyrir pólska og
kúbanska sjómenn, sem komust ekki til hafs vegna tundurdufla, sem
komið hafði verið fyrir i höfnum landsins. Hún söng fyrir indverska
kaupmenn og bændur, sem komnir voru til Hanoi og mótmæltu loftár-
asunum meö veru sinni þar. „Allt i einu varð ég örugg meö mig”, segir
Joan. „Ég gerði mér skyndilega ljóst, að ótti var ástæðulaus og sú
sannfæring hafði strax mikil áhrif á mig. Ég söng til þess aö þakka fé-
lögum minum fyrir hugrekkiö, sem þeir höfðu veitt mér”. Rödd hennar
gaf sig aðeins, ef sprengja féll mjög nærri, en þá sagöi einn áheyrenda:
„Syngdu áfram Joan. Þetta var ekkert sérstakt: Og Joan hóf að
skrifa niöur, þaö sem gerðist. Það varð aö ljóöi. óbreyttri lýsingu á
raunveruleikanum ogtitill ljóösins varð kvein vietnömsku móðurinnar:
„Hvar ert þú nú, sonur minn?”
Það lá nærri að Joan fengi ekki að sjá son sinn aftur. Stjórnvöld i
Bandarikjunum ætluðu að banna þessarri óþægilegu rödd aö koma aft-
ur heim. En Joan hafði séð við þeim. 1 farangri sinum hafði hún sex
hundruð bréf frá bandariskum striösföngum i N-Vietnam.
En i farangri sinum geymdi hún lika ný Ijóð. Og segulbönd, sem
geymdu atburði daganna tólf, samtöl i neöanjaröarbyrgjunum og litil
ljóö, en einnig sýrenuvæl og sprengingar. Þessi segulbönd eru efnivið-
urinn i nýrri plötu, sem Joan Baez hefur sent frá sér, og i stað þess aö á-
kæra flytur hún boðskap vonar.
Striöinu i Vietnam er langt frá þvi aö verða lokið”, segir hún öllum
þeim, sem helzt vilja ekki heyra á Vietnam minnst. „Nú fyrst er bar-
áttan gegn valdinu að hefjast.”
Joan Baez mun halda starfi sinu áfram, litil og fingerð, en gædd ótrú-
legu þolgæði. Þessi viðkvæmnislega söngkona hefur reynst vera sterk-
ust söngvara sinnar kynslóðar. Bob Dylan hefur horfið i skugga ann-
arra popsöngvara, Pete Seeger heldur áfram að syngja sömu lögin og
gerðu hann vinsælan um það leyti, sem hann söng We shall overcome.
Janis Joplin og Jimi Hendrix, lærisveinar Joan Baez, féllu i valinn fyrir
ofneyzlu fiknilyfja. Grace Slick, sem söng Jefferson Airplane, lét einu
sinni svo ummælt, að Joan Baez hefði kennt hennar kynslóð, að i söng-
inum væri falinn boðskapur. „Af henni læröum við sönginn, einfaldleik-
ann og bjartsýnina”. Þá bristi Joan Baez höfuðið og sagöi: „Ég er ekki
bjartsýn. Ég er bara hyggin kona.”
32. TBL. VIKAN 33