Vikan - 23.01.1986, Blaðsíða 14

— Finnst þér þú veröa fyrir miklum þrýstingi
frá hagsmunaaöilum I þlnu starfi?
,,Ég sinni erlendum fréttum og það gilda svolítiö
önnur lögmál um erlendar en innlendar fréttir. En,
maður vill fá þennan þrýsting. Þaö er eölilegt að
hagsmunaaöilar reyni aö koma sinum málum og
slnum sjónarmiöum á framfaeri. Siöan er það
fréttamannsins og fréttastofunnar að bregðast viö
þessum þrýstingi. Það er hér sem fagmennskan
þarf aö koma til sögunnar. Það er þvl ekkert óeðli-
legt viö þennan þrýsting svo fremi aö fréttastofan
só jafnan sjálfstæö gagnvart utanaðkomandi aöil-
um. Að sjálfsögöu þarf málefnaleg gagnrýni aö
eiga greiöa leiö inn á fréttastofuna. Þaö er henni
meira aö segja lifsnauösyn. En sé fariö aö beita
pólitískum þrýstingi til þess aö koma í veg fyrir póli-
tlsk óþægindi eöa óþægindi i viöskiptum, þá er þaö
náttúrlega ófært. Slikir tilburöir eru uppi alltaf ööru
hverju en eins og ég segi þá gilda önnur lögmál i er-
lendu fréttunum aö þessu leyti. Þess vegna verður
maður eflaust ekki eins var viö þetta og fróttamenn
sem starfa viö innlendar fréttir."
— Eru fjölmiðlar hér sjálfstæöir! vinnu-
brögöum?
,,Ég held aö þaö sé ákaflega erfitt aö setja alla Is-
lenska fjölmiðla undir sama hatt, á þeim starfar
aragrúi fréttamanna sem beita óllkum vinnubrögö-
um, en ég hef þá tnj aö fróttamennsku hafi aö ýmsu
leyti fariö mikið fram slöustu áratugi. Fjölmiölarnir
eru ekki eins miklar þjónustustofnanir viö valda-
kerfiö og þeir voru áöur. Hins vegar finnst mér
langt I land að til dæmis útvarp og sjónvarp séu
nægilega krefjandi fyrir hönd neytandans. Fólk vill
sannleikann og engar refjar. Þaö vill fá aö vita
hvernig I pottinn er búiö I hverju máli og þaö vill að
fjölmiölarnir veiti kerfinu hressilegt aöhald.
Þó ég segl að fréttamennskunnl hafl
farlð mlklð fram, þjóöfélaglð sé orðlð
mlklu opnara og fjölmlðlarnlr elgl
drjúgan þétt f þvf þé eru þelr oft að féat
vlö hégómamál é yflrborðlnu en láta
stóru mélin og mlsréttið, sem búlð er að
geirnegla Inn f kerfið, slgla ainn sjó.
Stundum er lika hægt aö segja margt meö þögn-
inni, Þegar til dæmis samningarnir voru teknir
úr gildi, verkfallsróttur afnuminn og þriðjungurinn
tekinn af laununum voriö '83 þá fjölluöu rlkisfjöl-
miölarnir sumarlangt nær viöstööulaust um göngu-
leiöir á hálendinu og annaö álfka spennandi og I er-
lendu fróttunum vorum viö að sjálfsögöu eins og
ekkert heföi I skorist meö fróttaskýringar um stöðu
verkfallsréttar I Póllandi og víöa um lönd. Þaö var
ekki fyrr en undir haust að einhver haföi orö á þvi
aö sennilega væri rétt aö hafa fréttaskýringu um
verkfallsróttinn á Islandi. Ekki minnist ég þess þó
aö þessi uppástunga hafi komiö frá meirihluta út-
varpsráös."
— Hefur þú á fróttastofu sjónvarps það sjálf-
stæöi sem þú þarft til þess aö geta sinnt starfi
þlnu vel?
,,l seinni tlö hefur oröið stööugt meiri miöstýring
I umfjöllun um erlenda atburöi. I sifellt rlkari mæli
mata stóru fréttastofurnar þær smáu. Þvl meiri
möguleika sem tæknin hefur boöiö upp á því meiri
hefur miöstýringin oröið. Þannig getur þú nú I einu
vetfangi fengiö gervihnattarmyndir af vettvangi at-
buröanna I öörum heimshluta. Við fáum gervi-
hnattarsendingu á hverjum einasta degi og erum
aö sjálfsögöu afskaplega hugfangnir af hraöanum.
Það er því mjög liklegt aö við notum þær fréttir
sem að okkur eru réttar meö þessum hætti en
þetta hefur þaö lika i för með sér aö viö verðum si-
fellt háðari þeim aöilum sem geta séö okkur fyrir
þessum hraöa, það er aö segja þessur nóru, er-
lendu fréttastofum. Til þess að öölas’ álfstæöi
gagnvart þeim þurfum við aö gera meir-i j K' '
fara á vettvang atburöanná sjálfir og skoöc á ö
Islenskum augum, út frá islensku sjónarhorni."
— Ferðin þfn til Pakistans, er það þess viröi
fyrir fátæka stofnun eins og islenska sjónvarpiö
að senda þrjá menn I viku til Pakistans til aö afla
efnis I fréttaskýringarþátt?
„Sjónvarpiö var aðeins einn aöili af mörgum
sem kostuöu þessa ferö, það lagði til þessa þrjá
menn, tökubúnaö og úrvinnslu þegar heim var
komiö. Aörir aöilar, sem styrktu þetta fjárhagslega,
voru utanrlkisráöuneytiö, Flugleiöir, að ég held,
Rauöi krossinn og Hjálparstofnun kirkjunnar, sem
einnig annaöist skipulagningu aö verulegu leyti. Is-
lendingar feröast út um allan heim. Á hverjum degi
fara heilir flugvélafarmar af Islendingum út úr land-
inu. Auövitaö ætti sjónvarpiö aö vera mest allra í
förum. Þaö er nú einu sinni bíó ailra landsmanna.
Fólk hugleiöir ekki svo mikið kosti og galla allra
hinna feröalaganna á meöan við erum fyrir allra
augum. Ég tel að sjónvarpiö eigi að gera miklu
meira aö þvl að ferðast. Einu sinni fylgdist ég meö
ráöstefnu erlendis og þar var einnig fjöldi íslenskra
þingmanna. Sumir þeirra tóku virkan þátt, aörir
fylgdust meö og sumir bara voru þarna. Ég man aö
einn þeirra, sem bara var þarna, spuröi hneykslað-
ur hvort sjónvarpið heföi virkilega efni á þvi að
senda mann út. Ég hafði fengiö samstarf viö erlent
sjónvarpstökuliö I fjóra klukkutlma, það var nú allur
spandansinn. Hvaö um það, að lokinni feröinni
sýndi sjónvarpiö sinn þátt og auðvitað vona ég aö
þingmennirnir allir hafi haft erindi sem erfiði. Að
sjálfsögöu eiga þingmenn aö ferðast. Þeir eiga
meira aö segja að fara mjög vlöa og galopna á sér
augun. En það á sjónvarpiö aö gera lika og ekki síö-
ur," segir ögmundur og leggur áherslu á orö sln.
— En er rökrétt aö trúa betur islensku frétta-
liði en erlendum fréttaskýringarþáttum?
„Sko, þaö er þetta meö tilfinningarnar, hvort
þær eru alltaf rökréttar. Það er kannski ekki aö
maöur trúi því betur en það veröur meiri nálægö til
staöar þegar maöur heyrir Islenska rödd og sér Is-
lending sitja viö hliðina á særðum Afgana eöa taka
upp hungraö barn en ef breskur maður gerir þaö.
Hvort sem þaö er rökrétt eöa ekki þá er það stað-
reynd aö flestum finnst þetta."
— I Afganistanþættinum kom skýrt fram að
þaö haföi verið ykkur félögunum mikil upplifun
aö sjá hve staöa kvenna var slæm þarna. Veröur
jafnréttisbarátta hér bara hjóm i þinum eyrum
eftir þetta?
„Nei. Alls ekki. Ég msn eftir þvi að þegar
ég fór til Eþíópiu á sinum tima var ég bú-
inn að vera að œsa mig mikið í kjarabar-
éttu. Ég skal jóta það að þegar ég kom
heim og inn i umræðuna um óþæginda-
élag og slika hluti, þé var allur vindur úr
mér genginn. En það er ekki þar með
sagt að þó éstand sé einhvers staðar
bagalegt þé getir þú ekki bætt eigin að-
stæður.
Pólitisk barátta snýst aö verulegu leyti um skipt-
ingu verðmætanna og ég held aö okkur Islending-
um veiti nú ekkert af þvi aö fara betur með þau
gæöi sem við búum við. Það væri fáránlegt að láta
af slikri baráttu bara af því aö maður veit um ein-
hvern sem býr við verri kjör. Þvert á móti ættu
menn að sjá betur siðleysið í bruðlinu, þörfina á
góöri nýtingu og réttlátri skiptingu gæðanna. Eins
er það meö stöðu kvenna. Þó einhvers staðar sé
fariö illa með konur og þær undirokaöar þá er ekki
þar með sagt að það eigi að setja bremsu á söguna
hérna. Ég held að við höfum ekki efni á þvi. Þetta
ætti meira að segja að verða úrtölufólki tilefni til
þess aö lita í eigin barm. Mikið misrétti afsakar ekki
heldur minna misrétti. Úti i Pakistan var ég kannski
dálitið blindur á þaö hve staða kvenna var slæm og
það rann eiginlega ekki upp fyrir mér fyrr en ég
kom heim. Að sjálfsögðu sá ég þessi ytri einkenni
og ég man að viö töluöum um þaö, félagarnir,
hvað þetta væri hrikalegt. En stuttu eftir aö ég kom
heim var ég aö segja frá því i hópi fólks, afar upprif-
inn, hvað Afganar væru stoltir og vingjarnlegir og
hvað ég væri hrifinn af þessu fólki. Þá kom þar aö
flugfreyja sem hafði millilent á þessum slóðum.
Hún sagöist aldrei hafa fyrirhitt aðra eins hroka-
gikki og ísmola. Durtslegri menn hefði hún ekki hitt
á ævi sinni og sér fyndist þetta óþægilegt fólk. Þá
rann skyndilega upp fyrir mér munurinn á þvi
hvernig karl og kona upplifa þetta umhverfi og
þetta fólk, og ég sá i hnotskurn hver staða kvenna
er I þessu landi."
— Varstu aldrei hræddur i Pakistan?
„Nei," segir ögmundur dálitið hugsi, „nei, ég
var þaö ekki. Við vorum i mjög góöum höndum og
þegar viö fórum um hættusvæöi vorum viö undir
vopnaðri vernd. Mannskapurinn þarna er aö
mörgu leyti frábrugöinn Pakistönunum sem búa
sunnar. Þetta er fjallafólk, aö ýmsu leyti sjálfstæð-
ara og harögerara en Pakistanarnir sem búa sunn-
ar, enda haföi ég stundum á tilfinningunni aö Pak-
istanarnir væru hálfskelkaðir viö Afganana.
I Norður-Pakistan er andrúmsloftið
mjög svipað því sem ég get ímyndað
mér að það hafi verið i villta vestrinu é
siðustu öld. Þarna réða ættflokkar lög-
um og lofum, menn ganga margir vopn-
aöir og við fórum um svæði þar sem
pakistönsk yfirvöld treysta sér hvorki til
að hafa her né lögreglu.
Þar sögöust yfirvöld ekki geta ábyrgst öryggi
okkar, viö ættum aö keyra hratt í gegn og mættum
aldrei stoppa. Þarna er mikil ópiumrækt og eitur-
lyfjaframleiðsla. Okkur var sagt að vikuskammtur-
inn af heróíni kostaði sem svarar fimmtán ís-
lenskum krónum. Ég veit ekki hve mörg þúsund
dollara sami skammtur myndi kosta á götum stór-
borga Vesturlanda. En þú sérð þann gifurlega
verömun sem þarna kemur til og mér finnst þetta
aö mörgu leyti gott dæmi um aröránið í þriöja
heims rikjunum. Þaö kann einhver að svara þvi til
að mafían hafi afskipti af eiturlyfjum, sölukerfið
byggi á glæpamennsku. En þá veröur manni á aö
hugsa — af þvi að þessi mikli verðmunur á lika við
um ýmsar aörar vörur frá þriöja heiminum — er
það kannski líka vegna þess aö sölukerfið byggi á
glæpamennsku? Ég bara spyr."
— En hvernig líöur fjölskyldunni þegar þú ert í
svona ferðum, er konan þín hrædd um þig?
„Nei, ég held ekki. Auðvitað er maöur að fara á
staöi þar sem maöur veit ekkert hvað bíður manns
14 Vikan 4. tbl.